Literatura a poznanie moralne. Epistemologiczne podstawy etycznej krytyki literackiej to monografia stawiająca pytanie, jak możliwe jest to, że dzieła literackie mogą być źródłem poznania świata realnego, szczególnie w aspekcie etycznym. Autorka prezentuje całościową analizę poznania rozumianego nie jako wytwór (czyli prawdziwe i uzasadnione przekonanie), lecz jako czynność uczenia się, spostrzegania, uświadamiania sobie czegoś, badania, opisywania, pojmowania, formułowania problemów, dostrzegania ich doniosłości, wartościowania, formułowania hipotez. Rolę literatury w nabywaniu wiedzy ujmuje jako plastyczne uświadamianie pytań, od których zaczyna się ludzkie myślenie. Poznanie, jakiego źródłem jest literatura piękna, jest rozpatrywane pod kątem: wiedzy o świecie rzeczywistym; poznania możliwości (w kontekście rozumienia utworów literackich jako eksperymentów myślowych); poznania konceptualnego; oraz poznania fenomenalnego, polegającego na pokazywaniu, jak rzeczy, stany, doświadczenia są odczuwane lub jakby to było znaleźć się na miejscu przedstawionego bohatera. Z perspektywy Autorki, ostatni rodzaj poznania ma szczególną doniosłość poznawczą, ponieważ rolą literatury jest wzbudzanie pewnych emocji i nastrojów oraz generowanie doświadczenia zbliżonego do zmysłowego. Autorka wymieniając techniki oddziaływania literatury (antropomorficzne predykaty i obiektywne korelaty, które są artystyczną formułą wyrażenia tego, co dzieje się w podmiocie; kongruencję, polegającą na relacji odpowiedniości między wrażeniem a afektem; metafory, które werbalizują to, co czasem niemożliwe do zwerbalizowania; oraz technikę strumienia świadomości, rejestrującą pracę umysłu i unikalną perspektywę podmiotu) pokazuje, w jaki sposób literatura może pobudzać wrażliwość etyczną czytelnika dając dostęp do doświadczeń niedostępnych lub trudno dostępnych. Pisze także o roli empatii i symulacji w czytaniu, różnicy między fantazją i wyobraźnią, a także między prawdziwymi i udawanymi uczuciami. Zajmuje się również możliwością moralnej oceny dzieł literackich, określając to, co ją warunkuje w samej strukturze dzieła literackiego.
SPIS TREŚCI:
Wstęp
Rozdział I
Poznawcza koncepcja literatury i etyczna krytyka literacka
1. Literatura i poznanie
1.1. Argument z banalności
1.2. Argument z braku świadectwa
1.3. Argument z braku argumentu
1.4. Argument z braku wyjątkowości metod literackich
2. Główne problemy i stanowiska w dyskusji
2.1. Moralizm
2.2. Estetyzm (autonomizm)
2.3. Amoralizm
Rozdział II
Literatura jako laboratorium sądu moralnego
1. Literatura i wiedza propozycjonalna o świecie rzeczywistym
1.1. Przesłanie "poprzez" literaturę czy "w" literaturze?
1.2. Literatura - dyskurs informacyjny czy metaforyczny?
1.3. Literatura - mimesis życia czy gra w udawanie?
1.4. Sposób docierania do przesłania
1.4.1. Sugerowanie
1.4.2. Abdukcja
1.4.3. Interpretacja
2. Literatura i poznanie o możliwości
2.1. Świat możliwy w literaturze
2.2. Literatura jako eksperyment myślowy
2.2.1. Eksperyment interrogatywny
2.2.2. Eksperyment dydaktyczny
2.2.3. Eksperyment dyrektywny
2.3. Literatura jako kontrprzykład
3. Literatura i poznanie konceptualne
3.1. Klaryfikacja pojęć
3.2. Modyfikacja pojęć
3.3. Kontekstualizacja pojęć
4. Literatura i poznanie fenomenalne
4.1. "Poznanie, jak"
4.2. Artystyczne sposoby wyrażania doświadczenia świata
4.2.1. Antropomorficzne predykaty i obiektywne korelaty
4.2.2. Kongruencja
4.2.3. Metafora
4.2.4. Technika strumienia świadomości
4.3. Percepcja i percepcyjna równowaga
4.4. Uzasadnienie na podstawie doświadczenia
4.4.1. Entymemat
4.4.2. Kodukcja
Rozdział III
Literatura jako szkoła uczuć moralnych
1. Wyobraźnia i moralność
1.1. Wyobraźnia a fantazja
1.2. Empatia
1.2.1. Ujęcie replikacyjne i partycypacyjne
1.2.2. Identyfikacja przez wyobraźnię
1.2.3. Empatia bez użycia wyobraźni
1.2.4. Empatia a zło
1.3. Symulacja
1.3.1. Wyobrażenia pierwotne i wtórne
1.3.2. System lustrzanych neuronów
1.3.3. Manipulacja czy środek rozumienia innych?
1.4. Zdyscyplinowana wyobraźnia
2. Emocje i moralność
2.1. Emocje w kontekście realizmu i irrealizmu
2.2. Paradoks fikcji
2.2.1. Irracjonalizm
2.2.2. Faktualizm
2.2.2.1. "Ludzie tacy jak Anna Karenina"
2.2.2.2. "Prawdy o naszym życiu"
2.2.3. Teoria udawania
2.2.4. Teoria myśli
2.2.4.1. Teoria zawieszenia przekonania o nieistnieniu
2.2.4.2. Teoria treści myśli
2.2.4.3. Teoria myśli T
2.3. Racjonalność emocjonalnych reakcji na fikcję literacką
Rozdział IV
Etyka i estetyka: kryteria oceny moralnej dzieła literackiego
1. Argument z autora domyślnego
2. Argument z intencjonalności i autora postulowanego
3. Argument z zasłużonej odpowiedzi
4. Argumenty z jednoznaczności i złożoności moralnej dzieła
Zakończenie
Bibliografia
Summary
Indeks osób
Anna Głąb, Literatura a poznanie moralne. Epistemologiczne podstawy etycznej krytyki literackiej, Lublin: Wydawnictwo KUL 2016, ss. 410, ISBN: 978-83-8061-172-6.
Ostatnia aktualizacja: 26.10.2016, godz. 22:20 - Anna Starościc