Zadaniem pracy jest przede wszystkim ukazanie uwarunkowań nowożytnej koncepcji logiki, a więc odpowiedź na pytanie: czy, a następnie w jakim stopniu i w jakiej formie specyfika nowożytnej epistemologii wpłynęła na powstanie nowej koncepcji logiki, opozycyjnej wobec ujęć tradycyjnych, czyli dokonań nowożytnego arystotelizmu chrześcijańskiego (tzw. drugiej scholastyki)? Jest to opracowanie z zakresu historii filozofii nowożytnej, które nie wchodzi w specjalistyczne rozważania dotyczące specyfiki logiki formalnej tego okresu. Dotyczy bowiem raczej samej koncepcji logiki i form jej urzeczywistniania w zakresie przedmiotu i właściwych jej zadań, a także struktury jej ujęć podręcznikowych oraz prezentowanych w nich podstawowych rozstrzygnięć treściowych. Taki aspekt ujęcia jest możliwy, a nawet efektywny, gdyż już pobieżna wiedza dotycząca dziejów filozofii nowożytnej wskazuje, że „logiczne” dzieła oryginalnych myślicieli tego okresu były przedsięwzięciami bardziej „epistemologicznymi” niż „logicznymi”. Prezentowane opracowanie jest syntetyczno-analitycznym, sproblematyzowanym, zarysem historii epistemologii nowożytnej, umożliwiającym zbadanie stereotypów dotyczących charakteru i wartości nowożytnej kultury logicznej.
Przedstawienie uwarunkowań genezy nowożytnej logiki obejmuje nie tylko analizę oryginalnych dokonań filozoficznych tego okresu, ale także kwestię sposobu i zakresu ich upowszechniania; na ile ujęcia te były obecne w ówczesnej literaturze filozoficznej, zwłaszcza stworzonej dla potrzeb szkolnictwa. Tak zakreślony kontekst badawczy musiał z natury rzeczy uwzględniać szersze tło kulturowo-społeczne, a więc ideowe i instytucjonalne, np. w zakresie specyfiki ówczesnego szkolnictwa. Pozwoliło to dostrzec swoisty splot ciągłości i nowatorstwa charakterystycznego dla dziejów filozofii nowożytnej w warstwie problemowej i pojęciowej. Ujawnił się on zarówno w epistemologii tradycji racjonalistycznej, wywodzącej się od Kartezjusza, urzeczywistnianej w jakiejś mierze przez B. Pascala, G.W. Leibniza czy Ch. Wolffa, jak i epistemologii empirycznej, zainicjowanej przez F. Bacona i J. Locke’a, a znajdującej krańcowe zwieńczenie w pisarstwie E. Condillaca. Wykazano także, że w kulturze filozoficznej oświecenia dominuje podejście bardziej eklektyczne, które jest charakterystyczne nie tyle dla dokonań oryginalnych, co bardziej dla ówczesnych podręczników.
Spis treści
Wstęp
1. Przedmiot i metoda pracy
2. Logika i epistemologia - współczesne rozumienie terminów
a. Natura logiki
b. Natura epistemologii
I. Logika w średniowieczu, renesansie i nowożytnym szkolnictwie wyznaniowym
1. Logika w średniowieczu
a. System kształcenia
b. Logika w studium filozofii
c. Metodologia nauk
2. Logika w renesansie
a. Humanistyczna filozofia
b. Model nauczania
c. Logika a retoryka
3. Logika w szkole protestanckiej
a. Między religią a humanizmem
b. Podręczniki logiki
4. Logika w szkole jezuickiej
a. Model dydaktyczny szkolnictwa jezuickiego
b. Filozofia tzw. drugiej scholastyki
c. Podręczniki logiki
5. Streszczenie rozdziału I
II. Logika w nowożytnej tradycji racjonalistycznej
1. Początki nowożytnej metodologii nauk
a. Prorok nowej nauki - F. Bacon
b. Pierwsze próby empiryczno-matematycznego przyrodoznawstwa - Galileusz
2. Epistemologiczno-matematyczna interpretacja logiki - Kartezjusz
a. Wymogi stawiane nowej metodzie a metodologia tradycyjna
1° Nowa metoda a tradycyjna teoria rozumowań
2° Nowa metoda a metoda matematyczna
b. Metody odkrycia i uzasadniania
1° Komplementarność intuicji, dedukcji, enumeracji i analogii
2° Intuicja a sylogistyka
3° Intuicja a tzw. „natury proste”
c. Filozofia a przyrodoznawstwo
1° Cel, przedmiot, dziedziny i metoda nowej nauki
2° Teoriopoznawczy fundament nowej nauki
3° Metodologia dedukcjonistyczno-hipotetycznego przyrodoznawstwa
3. Rozumienie natury logiki w szkole kartezjańskiej
a. Matematyka a logika
1° Między metodą matematyczną, przyrodoznawstwem i „logiką serca” - B. Pascal
2° Formalizacja wiedzy - G. W. Leibniz
b. Koncepcja logiki jako „medicina mentis” - Logika z Port-Royal
c. Racjonalistyczny eklektyzm - Ch. Wolff
1° Metoda matematyczna czy sylogistyka?
2° Między teorią poznania a metodologią nauk
4. Streszczenie rozdziału II
III. Logika w nowożytnej tradycji empirycznej
1. Systemowy model empiryczno-matematycznego przyrodoznawstwa - I. Newton . .
2. Filozofia umysłu ludzkiego - J. Locke
a. Kontekst formułowania się epistemologii empirystycznej
b. Geneza idei
c. Wyróżniki wartościowego poznania i jego przedmiot
d. Rodzaje wartościowej wiedzy
1° Między intuicją, dedukcją i indukcją
2° Status poznania zmysłowego - możliwości i ograniczenia
3° Przyrodoznawstwo - od F. Bacona i R. Descartes'a do I. Newtona i P. Boyle'a (kontekst interpretacyjny)
4° Przeświadczenie - między pewnością a prawdopodobieństwem
e. Ocena tradycyjnej teorii rozumowań
f. Postulaty w zakresie programu dydaktycznego
3. Sensualistyczno-analityczny asocjacjonizm - E. Condillac
a. Geneza i granice poznania
1° Psychologia poznania jako swoista „metafizyka”
2° Rola potrzeb ludzkich w określeniu źródeł i granic poznania
3° Rola języka w poznaniu
b. Teoria wiedzy
1° Krytyka systemów
2° Drogi osiągnięcia wiedzy pewnej - oczywistość rozumowania, czucia wewnętrznego i faktu
c. Przedmiot i metoda nowej logiki
1° Logika jako refleksja nad naturą poznania - program reformy wiedzy
2° Logika jako metodologia - analiza w miejsce syntezy
4. Streszczenie rozdziału III
Zakończenie
Bibliografia
1. Źródła
2. Opracowania
Summary
Logika czy epistemologia? Historycznofilozoficzne uwarunkowania nowożytnej koncepcji logiki. Wydawnictwo KUL. Lublin 2003, ss. 724 (ISBN: 83-7363-114-3)
Ostatnia aktualizacja: 15.11.2013, godz. 22:38 - Anna Starościc