Wspomnienie - PU 5 (139)
Olga i Kazimierz Ostaszewscy
W dniu 31 maja 2012 roku zmarł w Lublinie Łukasz Czuma, emerytowany profesor zwyczajny nauk ekonomicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, wybitny uczony, specjalista z zakresu teorii ekonomii, historii myśli ekonomicznej i doktryn ekonomicznych, oddany nauczyciel akademicki, działacz niepodległościowy, człowiek wielkiego serca, niezwykle skromny, wrażliwy i uczynny
Urodził się 9 czerwca 1935 roku w Zakopanem. Był siódmym dzieckiem Ignacego Czumy (1891-1963) i Lubow Szujskiej (1899-1984). Jako siódmy chłopak w rodzinie był chrześniakiem Prezydenta RP Ignacego Mościckiego. Pochodził z rodziny inteligenckiej. Ojciec Ignacy Czuma był profesorem skarbowości i prawa skarbowego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, posłem na Sejm RP, współtwórcą Konstytucji kwietniowej z 1935 roku, szambelanem papieża Piusa XII. Matka Lubow pochodziła z rodziny kniaziowskiej Szujskich, z dynastii Rurykowiczów, była absolwentką Konserwatorium Muzycznego w Krakowie. Stryjem Łukasza był generał brygady Walerian Czuma (1890-1962), oficer II Brygady Legionów Polskich oraz Dowódca Obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku.
Rodzina Czumów od 1922 roku związała życie z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim, który nie tylko był miejscem pracy, ale również domem. Dzieci wychowywane były w duchu religijnym i patriotycznym. Przykład prof. Ignacego Czumy, więźnia obu krwawych ideologii, odcisnął trwałe piętno na postawach i poglądach jego dziesięciorga dzieci, zwłaszcza synów: Huberta (1930), duszpasterza akademickiego, Łukasza (1935), profesora KUL, Andrzeja (1938), działacza niepodległościowego, posła i ministra oraz Benedykta (1941), działacza niepodległościowego.
(page} Po ukończeniu nauki w I Liceum Ogólnokształcącym im. Stanisława Staszica w Lublinie, Łukasz Czuma w 1952 r. zapisał się na studia na Sekcję Filozofii Praktycznej na wydziale filozoficznym KUL. Magisterium uzyskał w 1958 r. na podstawie pracy pisanej pod kierunkiem prof. Hanny Waśkiewicz (1919-1993). Temat pracy magisterskiej brzmiał: Rola prawa w dziejach ludzkości w poglądach Władimira Siergiejewicza Sołowiewa (rosyjskiego myśliciela katolickiego z II połowy XIX wieku).
Strona 1 z 5 :: Idź do strony: [1] 2 3 4 5
W 1962 r. obronił pracę doktorską zatytułowaną Inwestycje jako czynnik wzrostu gospodarczego w poglądach W. W. Rostowa, W. A. Lewisa i D. Hamberga, pisaną pod kierunkiem prof. Czesława Strzeszewskiego (1903-1999). W 1961 r. został asystentem, a w 1963 r. adiunktem na Sekcji Filozofii Praktycznej Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej KUL.
W 1972 r. przeprowadził kolokwium habilitacyjne na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej KUL, w oparciu o dysertację François Perroux teoria wzrostu zharmonizowanego a rozwój gospodarczy południowych Włoch. Habilitacja została zatwierdzona przez Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego, Nauki i Techniki w październiku 1981 roku.
Od października 1981 r. wykładał na Sekcji Ekonomii Wydziału Nauk Społecznych KUL, świeżo reaktywowanego po zamknięciu w 1954 r. W 1983 r. dostał nominację na docenta, a w 1985 r. na kierownika Katedry Teorii Ekonomii na tejże Sekcji. W roku akademickim 1992/93 otrzymał nominację Rektora KUL na profesora nadzwyczajnego, w roku 2000 uzyskał tytuł naukowy profesora nauk ekonomicznych, a w 2006 r. stanowisko profesora zwyczajnego KUL. Był promotorem kilkudziesięciu prac magisterskich oraz wypromował 7 doktorów.
Prof. Czuma aktywnie uczestniczył w działalności organizacyjnej w dziedzinie nauki. Od początku lat 70-tych uczestniczył w pracach Wydziału Nauk Społecznych Towarzystwa Naukowego KUL, pełniąc w rożnych okresach funkcje sekretarza, wiceprzewodniczącego i przewodniczącego Wydziału (1981-85). W latach 1975-1985 działał jako współredaktor „Roczników Nauk Społecznych” TN KUL. W 1983 r. opracował program studiów dla powstającej Sekcji Ekonomii KUL. Było to zajęcie pionierskie w PRL, gdyż nie powielał modelu studiów ekonomicznych funkcjonujących na polskich uczelniach. Nie wzorował się również na modelu z uczelni zachodnich, gdyż uwzględniał specyfikę wychowawczą Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Program po zaakceptowaniu przez prof. Stanisława Wellisza z Uniwersytetu Columbia w Nowym Jorku, a następnie przez władze KUL, został wprowadzony w życie. Istotną rolę w rozwoju Sekcji Ekonomii KUL odegrał Czuma w latach 1994-1996, kiedy Sekcją tą kierował, osiągając zwiększenie limitu przyjęć studentów na studia ekonomiczne.
W latach 1966/67 przebywał na stypendium naukowym w Rzymie, Paryżu i Londynie. Po trwającej blisko 20 lat przerwie spowodowanej odmową wydania paszportu z motywów politycznych wyjechał na stypendium naukowe w roku akademickim 1984/85 na Katolicki Uniwersytet w Leuven, a w 1986 r. do Rzymu. Od drugiej połowy lat 80-tych uczestniczył w międzynarodowych konferencjach naukowych i wygłaszał referaty, następnie publikowane w wydawnictwach zagranicznych i polskich. W latach 1988 i 1989 wyjeżdżał na Uniwersytet w Hull w Anglii z wykładami na temat zmian gospodarczych w Polsce w XX wieku.
Strona 2 z 5 :: Idź do strony: 1 [2] 3 4 5
Profesor Czuma od lat 70-tych XX wieku przez około dwadzieścia lat wykładał w Instytucie Wyższej Kultury Religijnej katolicką naukę społeczną z akcentem na wskazania w dziedzinie ekonomicznej. Wykładów Prof. Łukasza Czumy w Instytucie wysłuchało kilka tysięcy słuchaczy. W pierwszej połowie lat 80-tych wygłosił szereg odczytów dla działaczy podziemnej „Solidarności” i „Solidarności Rolników Indywidualnych”. Podejmował na nich aktualne zagadnienia dotyczące życia społeczno-polityczno-gospodarczego w burzliwym okresie naszej historii. Spotkania na których zbierało się od kilkudziesięciu do kilkuset osób przybierały formę wykładu z możliwością dyskusji. Uczestnicy takich spotkań zapoznawali się z poglądami Prof. Czumy, które były odtrutką na informacje i komentarze pochodzące z monopolistycznych środków przekazu. Wykłady odbywały się pod ścisłą kontrolą służb bezpieczeństwa. Potrzeba było dużej odwagi cywilnej by głosić swoje poglądy odmienne od oficjalnych. Często zdarzało się, iż po takim wykładzie profesor Czuma był wzywany na przesłuchane, zastraszany, bądź ośmieszany w prasie lokalnej. Perypetie swoje opisuje w jednym z rozdziałów książki pt. Wspomnienia z PRL-u (2001).
Działalność dydaktyczną Łukasz Czuma rozpoczął na KUL w 1961 roku prowadząc na przestrzeni ok. 50 lat wszystkie rodzaje zajęć. Przez całe lata pracy dydaktycznej starał się wykładać ekonomię niemarksistowską. Był jednym z nielicznych ekonomistów w Polsce, którzy w latach PRL-u wykładali tę naukę w sposób zasadniczo różny od narzuconych programów i doktrynalnych założeń. Przez ten fakt studenci KUL byli wolni od duchowych trucizn obowiązującego na wszystkich uczelniach wykładu z ekonomii politycznej. Czuma wykładał w oparciu o zachodnią literaturę ekonomiczną. Zwracał też uwagę na polską myśl ekonomiczną (niemarksistowską), a mianowicie dorobek teoretyczny i praktyczny takich autorów i działaczy polskich jak np. Władysław Grabski (1874-1938), Stanisław Grabski (1871-1949), Eugeniusz Felicjan Kwiatkowski (1888-1974) i inni, przemilczani w latach PRL-u. Zajęcia dydaktyczne prowadzone przez Czumę były interesujące, cieszyły się wśród studentów dużym zainteresowaniem, jego opinie wyrażane były zdecydowanie i ostro. Profesor Czuma prezentował swój krytyczny stosunek zarówno do ekonomii marksistowskiej jak i do szeregu form aplikowania w Polsce i w innych krajach postkomunistycznych doktryny neoliberalnej.
Strona 3 z 5 :: Idź do strony: 1 2 [3] 4 5
Profesor Czuma pozostawił niezwykle rozległy dorobek naukowy, którego charakterystyczną cechą jest szeroki obszar podejmowanych problemów i ujmowanie zagadnień ekonomicznych także w aspekcie socjologicznym, filozoficznym i historycznym. Czuma był jednym z nielicznych w Polsce autorów prac ekonomicznych wyraźnie akcentujących swoje doktrynalne założenia związane z katolicką nauką społeczną. Szereg prac Czumy bezpośrednio poświęconych jest tej nauce – a doskonałym jej wykładem, jest książka Katolicka nauka społeczna (1993). Czuma omawia w niej m.in. takie zagadnienia jak zawarta w encyklikach papieskich krytyka doktryny socjalistycznej i równolegle – liberalizmu gospodarczego, ustalenia dotyczące roli i funkcji państwa, interwencjonizmu państwowego, negatywnych następstw wolnej konkurencji, ekonomicznych i społecznych problemów krajów III świata, rozwoju ekonomicznego i ekorozwoju.
W pracach z zakresu teorii ekonomii i historii myśli ekonomicznej Czuma z dużym zaangażowaniem podejmował polemikę z założeniami i twierdzeniami ekonomii marksistowskiej, kwestionując zwłaszcza jej ustalenia dotyczące pojęcia dobra gospodarczego, teorii wartości, teorii cen, funkcji pieniądza, teorii rozwoju gospodarczego. Reprezentatywną dla tego nurtu prac Ł. Czumy jest jego książka Niemarksistowska teoria ekonomii, wydana najpierw w 1989 r. poza zasięgiem cenzury, później w rozszerzonej wersji pod tytułem Wprowadzenie do ekonomii i Ekonomia między socjalizmem a liberalizmem.
Zainteresowania historią myśli ekonomicznej znalazły wyraz w wydanej wspólnie z prof. A. Jaroszem monografii Doktryny ekonomiczne (1997). Bardzo oryginalne i inspirujące są zawarte w tej książce omówienia wpływu chrześcijaństwa w Średniowieczu, protestantyzmu w czasach nowożytnych, religijnych i niereligijnych wizji w wieku XX na myśl ekonomiczną, a także uwagi o „filosowietach” w ekonomii zachodniej.
Wyrazem zainteresowań historią gospodarczą Czumy jest jego książka Zmiany gospodarcze w Polsce XX wieku (1991) oraz wersja angielskojęzyczna Economic Changes in XX Century’s Poland (1994), w której omawia on strukturalne przekształcenia w polskiej gospodarce w okresie międzywojennym, skutki II wojny światowej, lata PRL-u – wprowadzenie, funkcjonowanie i rozpad socjalistycznego systemu, wreszcie kierunki transformacji po roku 1989 r.
W artykule Wkład gospodarczy pokolenia Polski niepodległej (1918-1939), który jest wynikiem około 30-letnich badań, Czuma wykazał osiągnięcia gospodarcze Polaków na przestrzeni zaledwie dwudziestu lat, przekształcenie z gospodarki kraju kolonialnego na gospodarkę kraju niepodległego, decydującego o sobie w życiu gospodarczym. Artykuł ukazał się w 1979 roku i był odpowiedzią na głoszoną przez propagandę komunistyczną tezę, że okres niepodległej Polski był czasem stagnacji gospodarczej, a nawet regresji.
Trzecią grupę tematyczną w pracach Ł. Czumy tworzą jego publikacje poświęcone problemom ekonomiki i polityki regionalnej Wpływ czynników instytucjonalnych na rozwój gospodarczy regionów opóźnionych we Włoszech (1969). Zagadnieniom rozwoju regionalnego poświęcił Czuma wspomniana wyżej swą rozprawę habilitacyjną, była to pierwsza w Polsce obszerniejsza praca zawierająca ocenę tzw. teorii polaryzacyjnej i wykorzystanie wskazania tej teorii w polityce regionalnej w jednym z krajów Wspólnoty Europejskiej. Do zagadnień regionalnego rozwoju i prowadzonej w tym zakresie polityki Unii Europejskiej powraca Czuma w kontekście problemów polskich, ujmując je ogólnie Regionalny rozwój w Unii Europejskiej. Zastosowania dla Polski (1994) i w sposób adresowany do warunków wschodnich regionów naszego kraju Usługi w teorii ekonomii i w życiu gospodarczym (1998), Dylematy polityki gospodarczej państwa (1998).
Strona 4 z 5 :: Idź do strony: 1 2 3 [4] 5
Łukasz Czuma jest autorem wielu haseł encyklopedycznych, zwłaszcza w Encyklopedii Katolickiej, Encyklopedii Białych Plam, Powszechnej Encyklopedii Filozofii i Encyklopedii Filozofii Polskiej wydawanej przez Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu oraz Wielkiej Ilustrowanej Encyklopedii Powszechnej, Wydawnictwo Gutenberg Print.
Wspomnieć wypada również o publikacjach popularnonaukowych ukazujących się poza cenzurą, wydawanych przez Solidarność, np. Uwagi o odnowie, Dwa znaczenia praworządności, Metody propagandy, Poprawiajmy podręczniki historii, Kodeks karny a trzy kategorie obywateli w PRL.
Prof. Ł. Czuma był nie tylko naukowcem, ale również działaczem opozycji niepodległościowej, antykomunistycznej organizacji Ruch oraz uczestnikiem Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela. W latach 1958-1990 był obserwowany przez SB jako figurant „Żebrak” w ramach operacji „Ciemnogród” (KUL), operacji „Omega” (Ruch) i „Omega II” (ROPCiO). W okresie 1970-1971 aresztowany w Centralnym Więzieniu MSW w Warszawie podejrzany o przynależność do Ruchu. Po jego opuszczeniu był szykanowany w różny sposób, przez wstrzymanie zatwierdzenia habilitacji, odmowę wydania paszportu na wyjazdy na międzynarodowe konferencje, seminaria i stypendia, zatrzymania, rewizje.
Czuma był współautorem deklaracji Ruchu „Mijają lata” (1966). Przewodniczył Solidarności na KUL w latach 1980-1981.
W dniu 23 marca 2007 r. został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski przez Prezydenta Lecha Kaczyńskiego za wybitne zasługi na rzecz przemian demokratycznych w Polsce.
Pochowany został na cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie.
Strona 5 z 5 :: Idź do strony: 1 2 3 4 [5]