Sprawozdanie – wykłady im. O. Jacka Woronieckiego OP (Jacek Woroniecki OP Memorial Lectures) 01.-03.06.2015, Wydział Filozofii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Lublin, Polska

 

Wydział Filozofii KUL prowadzi trzy serie wykładów, których tytuły nawiązują do wybitnych postaci, mających wielki wpływ na kształt, rozwój i specyfikę środowiska Lubelskiej Szkoły Filozoficznej. Chronologicznie najdłużej odbywającymi się wykładami są Stanisław Kamiński Memorial Lectures (od roku akademickiego 2001/2002), następnie Jacek Woroniecki OP Memorial Lectures (od roku akademickiego 2005/2006) oraz Karol Wojtyła Memorial Lectures (od 2012/2013). Prowadzą je profesorowie zagraniczni, reprezentujący często odmienne tradycje filozoficzne. Pokazuje to jak bardzo środowisko Lubelskiej Szkoły Filozoficznej jest otwarte na inne sposoby uprawiania filozofii i rozmaite rozwiązania problemów filozoficznych.

 

Kolejna edycja Wykładów im. O. Jacka Woronieckiego OP (Jacek Woroniecki OP Memorial Lectures) – zorganizowana przez pracowników Katedry Filozofii Kultury i Sztuki – odbyła się w pierwszych dniach czerwca 2015. Naczelnym celem tych Wykładów jest przedstawienie współczesnej filozofii realistycznej, pogłębienie myśli tomistycznej i skonfrontowanie jej z innymi nurtami filozoficznymi i światopoglądowymi. W poprzednich latach wykładowcami byli m.in.: prof. Thomas A. Michaud (Wheeling Jesuit University, USA – Business: between religion and morality), prof. Peter A. Redpath (St. John's University, Staten Island, New York, USA – Cicero: "De amicitia" (On Friendship) – lecture and commentary), prof. Brendan Sweetman (Rockhurst University, Kansas City, USA – Religion, Politics and Modern Culture), prof. Curtis Hancock (Rockhurst Jesuit University, Kansas City, USA – Friendship as the Better Part of Justice: Cicero on Making Friends), prof. Robert Delfino (St. John's University, Staten Island, New York, USA – Ethical Pluralism & American Culure), prof. William Sweet (St Francis Xavier University Nova Scotia, Canada – Natural Law in Theory & Practice Jacques Maritain and the Contemporary Natural Law Tradition), prof. Stephen Chamberlain (Rockhurst University, Kansas City, USA – The Ancient Quarrel Yesterday and Today: The Search for Truth in Philosophy and Literature) (Zob. www.kul.pl/memorial.lectures).

 

W roku akademickim 2014/2015 Wykłady poprowadzili dwaj profesorowie Richard J. Fafara (Adler-Aquinas Institute, Manitou Springs, CO, USA) oraz Edward M. Macierowski (Benedictine College, Atchison, Kansas, USA). Tytuł tegorocznej edycji brzmiał: Godless Justice? („Bezbożna sprawiedliwość?”), a wykłady dotyczyły tomistycznego rozumienia zagadnienia sprawiedliwości jako cnoty kardynalnej gwarantowanej istnieniem Absolutu.

Punktem wyjścia rozważań były analizy stanowiska Étienne Gilsona w kwestii ateizmu oraz Josefa Piepera w kwestii sprawiedliwości. Zmierzały one do pokazania, na ile pojęcie sprawiedliwości jest adekwatne w ateistycznej i chrześcijańskiej perspektywie filozoficznej. Stanowisko Gilsona wyjaśniał prof. Fafara. Gilson uważał ateizm za wyjątkowo trudny do utrzymania. Ateizm jako doktryna dogmatyczna – pozytywnie rozumiana – jest konkluzją dojrzałej i poważnej refleksji, racjonalną pewnością, że w rzeczywistości nie istnieje nic, co oznaczałoby słowo „Bóg”. Istniejący Bóg musiałby spełniać wobec tego trzy warunki: być istnieniem transcendentnym, niezależnym od osoby ludzkiej i od świata, być istnieniem koniecznym, być przyczyną wszystkiego, co istnieje. Rozważając tę kwestię, wyznaczył jego następujące typy:

1. ateizm „naukowy” - zrodzony w umysłach naukowców przekonanych o istnieniu jedynie tego, co podlega empirii; nie może on zostać ani dowiedziony, ani odrzucony (sam Gilson nie był nim zainteresowany);
2. ateizm praktyczny - najbardziej rozpowszechniony, który nie jest zainteresowany poznaniem odpowiedzi na pytanie o istnienie Boga, gdyż poznana odpowiedź mogłaby być twierdząca, a to zmuszałoby zainteresowanych do zmiany życia (Gilson nie podejmuje polemiki z tym typem ateizmu, gdyż powodowany jest on osobistym strachem bycia w błędzie);
3. ateizm społeczny i polityczny - np. marksistowski, który nie jest ani filozoficzny, ani teologiczny, ani spekulatywny, ale ideologiczny;
4. ateizm filozoficzny - który jest jedynym typem ateizmu odpowiednim do analiz rozumowych.

Jeśli wobec tego twierdzimy, że ateizm nie istnieje, to powinno być to rozumiane jako niemożliwość istnienia ateizmu jako konkluzji filozoficznych rozważań. Jeden z najciekawszych argumentów przeciwko ateizmowi został przez prof. Fafarę przytoczony w dyskusji nad coraz popularniejszym od czasów Nietzschego wyjaśnianiem śmierci Boga. Formułowana jest ogromna liczba argumentów, aby udowodnić, że Bóg już nie żyje. A tymczasem, gdy mamy do czynienia ze śmiercią, nikogo nie trzeba wielokrotnie przekonywać, że śmierć nastąpiła. Stąd też - konkludował prof. Fafara - coraz to nowe i nieustannie podejmowane próby, by ostatecznie udowodnić śmierć Boga wydają się zatem mocno poznawczo podejrzane.

 

Z kolei profesor Edward Macierowski analizował stanowisko Josefa Piepera na temat sprawiedliwości. Pieper definiował sprawiedliwość jako trwałą dyspozycję czy sprawność (łac. habitus), dzięki której oddajemy każdemu, co mu się należy, kierując się stałą i odwieczną wolą. Sprawność tę może jednakże nabyć jedynie istota stworzona, posiadająca duszę i tylko takiej istocie coś się „należy”. Trudno uznać, że skałom, roślinom i zwierzętom coś się należy w ścisłym znaczeniu tego słowa. Pojęcie „należności” jest jednym z najbardziej podstawowych i dlatego też nie można go zdefiniować, a jedynie opisać. Z jednej strony człowiekowi może być coś należne z racji umów, traktatów, obietnic, przyrzeczeń, postanowień prawnych itp., a z drugiej - może być coś należne z natury (tj. prawo natury). Człowiekowi „należą” się różne rzeczy, bowiem jest osobą, istotą uduchowioną, całością w sobie samym, bytem, który istnieje i pragnie swojej doskonałości. Struktura człowieka, dzięki której jest on panem swych czynów, nawet od Opatrzności Bożej domaga się, by kierowała człowiekiem dla jego dobra i rządziła nim z wielkim szacunkiem. Natura człowieka i jego prawa biorą swój początek i pełne uzasadnienie w fakcie bycia stworzonym z woli Boga. Czyny człowieka będą tylko wtedy naprawdę ludzkie (i sprawiedliwe), gdy biorą za miarę rzeczywistość.

 

Podsumowując, odpowiedź na pytanie zawarte w tytule tegorocznych Wykładów im. O. Jacka Woronieckiego OP o możliwość zaistnienia bezbożnej sprawiedliwości brzmiała: bezbożna sprawiedliwość jest w gruncie rzeczy niemożliwa. Ateizm jako koncepcja myślowa nie ma głębszego filozoficznego sensu i nie może zostać obroniona na gruncie filozofii realistycznej. Posiadanie sprawiedliwości bez Boga zawsze będzie musiało zakończyć się porażką, gdyż każde rozumienie sprawiedliwości bez osadzenia w ostatecznym Gwarancie (Absolucie, Bogu) może zostać podważone, a ostatecznie obalone – i kolejna grupa władzy będzie w stanie narzucić swą wersję sprawiedliwości.

 

Tematyka podjęta w tytule Wykładów realizowana była równolegle przez dwóch wykładowców, osobno podejmujących temat bezbożności (ateizmu) i sprawiedliwości. Prowadzenie rozważań na jeden temat przez dwóch wykładowców wydawało się początkowo trudne, o ile w ogóle możliwe, zwłaszcza że zaproszeni profesorowie nigdy wcześniej ze sobą nie współpracowali przy projektach edukacyjnych. Ponadto, pracując w nurcie tomistycznym mogli więcej spierać się, niż próbować wyciągać wspólne wnioski. Tymczasem ich wykład miał dwie wyraźne, dopełniające się części. Pierwsza miała charakter dekonstrukcyjny i krytyczny. W jej ramach profesorowie konfrontowali swe analizy z innymi nurtami i światopoglądami. Część druga miała charakter konstrukcyjny – wyjaśniali koncepcje współczesnego tomizmu i formułowali odpowiedzi na zarzuty.

 

Wykłady to poszerzenie spektrum zajęć prowadzonych przez osoby spoza kręgu wykładowców Wydziału Filozofii. Prowadzone w języku angielskim, są atrakcyjne zwłaszcza dla cudzoziemców studiujących filozofię w tym języku, mogących łatwiej poznać uczonych cenionych w wymiarze międzynarodowym. Jest to więc jedna z wielu promocji naszego Wydziału jako ośrodka naukowego zawsze poszukującego i otwartego na prawdę.

 

Ks. mgr Konrad Zaborowski SDS