Michał Chajda

Cywilnoprawne przepisy ograniczające wysokość oprocentowania umów o funkcji kredytowej

Streszczenie

 

Przedmiotem niniejszego artykułu jest scharakteryzowanie ewolucji przepisów cywilnoprawnych dotyczących ochrony dłużnika występującego w umowach o funkcji kredytowej takich jak kredyt, pożyczka itp. przed nadmiernym obciążeniem świadczeniami odsetkowymi o charakterze kapitałowym i odsetkami za opóźnienie. Przedstawione zostało aksjologiczne uzasadnienie przywrócenia do polskiego systemu normatywnego przepisów określających wysokość odsetek maksymalnych. Scharakteryzowano przepisy intertemporalne określające zakres czasowy obowiązywania nowelizacji kodeksu cywilnego z dnia 7 lipca 2005 r. wprowadzającego wysokość odsetek maksymalnych na poziomie czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP. Zgodnie z zasadą bezpośredniego obowiązywania ustawy nowej zakaz pobierania odsetek wyższych niż maksymalne dotyczy jedynie umów zawartych po wejściu w życie nowelizacji, czyli po dniu 20 lutego 2006 r. Ponieważ ustawodawca nie wprowadził w tym zakresie ograniczeń regulacją antylichwiarską objęte są pochodzące z czynności prawnej odsetki kapitałowe oraz odsetki za opóźnienie. Także określenie wysokości odsetek jako wielokrotności stopy odsetek ustawowych objęte jest regulacją o odsetkach maksymalnych, gdyż źródłem takich odsetek nie jest ustawa, lecz wola stron określona w umowie. Omawiane przepisy spotkały się ze zrozumiałym sprzeciwem środowiska rynków finansowych zwłaszcza ze strony parabanków, które obawiają się utraty części zysków. Jednak funkcją przepisów prawa jest porządkowanie obrotu cywilnoprawnego i zapobieganie nieuczciwym praktykom rynkowym. Ustawodawca powinien ingerować ograniczając zasadę swobody umów w celu ochrony słabszej strony stosunku cywilnoprawnego. Taka funkcję pełnią oprócz przepisów antylichwiarskich, także przepisy o wyzysku. Wszystkie powyższe rozwiązania zawarte w polskim ustawodawstwie należy uznać za zgodne z regulacją konstytucyjną. Nieuzasadniony jest pogląd części doktryny, która uważa omawiane przepisy za zbytnią ingerencję w konstytucyjną zasadę swobody działalności gospodarczej. Podkreślono, że zasady konstytucyjne, także powyższa nie mają charakteru absolutnego. Podlegają one ograniczeniom w ustawodawstwie zwykłym, do którego odsyła ustrojodawca oraz ze względu na inne zasady konstytucyjne. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego zasada swobody działalności gospodarczej nie może prowadzić do zawierania umów z rażącą dysproporcją stron, a ustawowe ograniczenia praw i wolności zagwarantowanych w Konstytucji jest dopuszczalne z ważnych powodów i nie może naruszać istoty tych praw czy wolności. Omówiono również relacje między przepisami o odsetkach maksymalnych z kodeksu cywilnego z regulacją zawartą w przepisach kodeksu karnego i ustawie o kredycie konsumenckim

 

Andrzej Herbet

W sprawie dopuszczalności odwołania członka rady nadzorczej
spółki akcyjnej będącej jednostką publicznej radiofonii lub telewizji

Streszczenie

Artykuł dotyczy problematyki odwołalności członka rady nadzorczej spółki akcyjnej będącej jednostką publicznej radiofonii lub telewizji przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji. Tytułowe zagadnienie jest konsekwencją wątpliwości interpretacyjnych powstających na tle art. 28 ust. 1 ustawy o radiofonii i telewizji z 1992 r. i art. 385 par. 1 kodeksu spółek handlowych z 2000 r. Autor podejmuje polemikę z poglądem przedstawionym w uchwale Trybunału Konstytucyjnego z 13.12.1995 r. i wskazuje argumenty natury dogmatycznej, systemowej oraz funkcjonalnej, przemawiające za dopuszczalnością takiego działania. Autor formułuje także postulaty de lege ferenda oraz analizuje zgłoszone propozycje zmian art. 28 ust. 1 ustawy o radiofonii i telewizji z 1992 r.

 

Paweł Fajgielski

Ochrona konsumenta w transakcjach internetowych

Streszczenie

 

Specyfika transakcji zawieranych w sieci Internet stawia konsumenta na pozycji słabszej, niż w umowach zawieranych w sposób tradycyjny. Pociąga to za sobą potrzebę wzmocnienia pozycji konsumenta, zagwarantowania mu dalej idących uprawnień. W artykule przedstawione zostały typowe konstrukcje prawne służące ochronie konsumenta w transakcjach internetowych. W szczególności przeanalizowane zostały uprawnienia informacyjne oraz uprawnienia związane z odstąpieniem od umowy zawartej na odległość, a także mechanizmy mające służyć ochronie prywatności, jako najbardziej charakterystyczne przejawy wzmocnienia pozycji prawnej konsumenta w transakcjach internetowych. Zwrócono uwagę na kilka kwestii prawnych, które budzą wątpliwości i spory w doktrynie oraz w praktyce stosowania przepisów dotyczących ochrony konsumentów.

 

Maciej Kijowski

Pogrzeb państwowy z tytułu zasług. Prawo i praktyka

Streszczenie

 

Tematem artykułu jest prawny i praktyczny wymiar pogrzebu sprawianego osobom zasłużonym przez państwo polskie. Na tle bardziej lub mniej szczegółowo wspomnianych pochówków z lat 1924-2008 (od Henryka Sienkiewicza po Bronisława Geremka) autor wydobywa rozmaite formy finansowego i rzeczowego zaangażowania organów władzy – czasem symbolicznego, innym razem charakterystycznego dla typowo polskiej pompa funebris.

Praktyka pogrzebu państwowego obecna jest w artykule w powiązaniu z jurydyczną warstwą materialnego zaangażowania państwa. Autor odwołuje się zatem do przykładów uchwał Rady Ministrów wybranych z lat 1935-1947, w tej bowiem formie decydowano najczęściej o sfinansowaniu pogrzebów bene merentibus.

Autor komentuje również uchwały nr 359/54 Prezydium Rządu z 16 czerwca 1954 r. oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów nr 45 z 16 kwietnia 1960 r. i nr 16 z 23 lutego 1990 r. jako akty, które od ponad półwiecza regulują tryb i formę decydowania o pokryciu przez państwo kosztów pogrzebu osób zasłużonych dla państwa i społeczeństwa. W oparciu o kwerendę korespondencji wytworzonej pod rządami obowiązującego obecnie zarządzenia nr 16 autor dokonuje analizy kryteriów jakimi posługują się podmioty uprawnione do wnoszenia o podmiot państwowy, charakteryzuje kompetencje poszczególnych organów i tempo ich procedowania w tak wrażliwej, delikatnej materii.

W tekście wykazuje się również, że zarządzenie nr 16 nie jest bynajmniej jedyną formą wydatkowania publicznych środków na tego typu cele, stąd liczne przykłady innych ścieżek postępowania, że szczególnym uwzględnieniem problematyki gestorskich miejsc grzebalnych.

Konkluzja artykułu zbudowana jest na rozważaniach o funkcjonującej w języku prawnym kategorii zasług (stanowiących także kryterium pogrzebu państwowego), jakże często uzależnionej od politycznych sympatii i antypatii.

 

Andrzej Michór

O statusie Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego

Streszczenie

 

Komisja Nadzoru Finansowego jest organem właściwym w sprawach nadzoru nad rynkiem finansowym. W jej skład wchodzą Przewodniczący, dwóch Zastępców Przewodniczącego i czterech członków. W kontekście kompetencji oraz działań KNF szczególną uwagę przykuwa pozycja jej Przewodniczącego.

Zgodnie z art. 13 u.n.r.f. Przewodniczący Komisji reprezentuje Komisję oraz kieruje jej pracami. W sprawach cywilnych wynikających ze stosunków związanych z uczestnictwem w obrocie na rynku bankowym, emerytalnym, ubezpieczeniowym lub kapitałowym albo dotyczących podmiotów wykonujących działalność na tych rynkach Przewodniczącemu Komisji przysługują uprawnienia prokuratora wynikające z przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Nadto w sprawach o pewne przestępstwa Przewodniczącemu Komisji, na jego wniosek, przysługują uprawnienia pokrzywdzonego w postępowaniu karnym. Z uwagi na powyższe rola Przewodniczącego zbliża się do roli ombudsmana w sprawach związanych z rynkiem finansowym.

W aktualnej regulacji art. 12 u.n.r.f. umożliwiono przy tym przydanie przez KNF jej Przewodniczącemu szeregu kompetencji, w tym - jak się wydaje - w pewnych przypadkach, w zakresie nakładania sankcji administracyjnych oraz stosowania swego rodzaju administracyjnych środków zapobiegawczych. Aktualna regulacja jest zatem nieprecyzyjna oraz zawiera szereg sprzeczności. Umożliwienie upoważniania Przewodniczącego do nakładania sankcji administracyjnych – i to w bardzo istotnych kwestiach, nadto bez konieczności zatwierdzenia decyzji w tym przedmiocie przez KNF, jest natomiast zbyt daleko idące.

Brak podstaw do ponoszenia przez Przewodniczącego KNF odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, bowiem nie znajduje się on w katalogu osób ponoszących taką odpowiedzialność stosownie do art. 198 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz art. 1 ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu. Nadto sąd powszechny może orzec względem Przewodniczącego KNF środek karny określony w art. 41 § 1 k.k. polegający na zakazie zajmowania określonego stanowiska lub wykonywania określonego zawodu.

 

Andrzej Szmyt

W sprawie konstytucyjności ustawy o opłatach abonamentowych

Streszczenie

 

Artykuł dotyczy problematyki zgodności z Konstytucją przepisów ustawy z dnia 21 kwietnia 2005 r. o opłatach abonamentowych oraz ustawy z dnia 13 czerwca 2008 r. o zmianie ustawy o opłatach abonamentowych. Zakres przedmiotowy analizy obejmuje te zarzuty, jakie pod adresem kwestionowanych przepisów podniósł w dniu 7 lipca 2008 r. Prezydent RP, kierując odpowiedni wniosek do Trybunału Konstytucyjnego oraz Rzecznik Praw Obywatelskich w swoim wniosku z dnia 17 lipca 2008 r. do Trybunału Konstytucyjnego. Jako wzorce konstytucyjne analizowane są przepisy art. 1, 2, 84, 92, 213 i 217 Konstytucji RP. Autor opracowania zgadza się jedynie z częścią podniesionych zarzutów.

 

Ryszard Sztychmiler

Przesłuchania w procesie kanonicznym

Streszczenie

Przesłuchania w procesach kanonicznych, podobnie jak i w innych procesach, dotyczą stron, świadków i biegłych sądowych. Zeznania tych osób są środkami dowodowymi, które prawo dopuszcza i częściowo określa ich walor prawny. Zważywszy, iż w sądach kościelnych zdecydowana większość prowadzonych spraw dotyczy badania ważności zawieranych małżeństw, uwzględniono tu nie tylko ogólne przepisy dotyczące prowadzenia procesów spornych, lecz także normy określające sposób postępowania w sprawach o nieważność małżeństwa.

W Kodeksie Prawa Kanonicznego obowiązującym w Kościele Łacińskim od 1983 roku normy dotyczące oświadczeń stron oraz zeznań świadków zamieszczone zostały w księdze VII, w kan. 1530-1538, 1547-1573, 1678 -1680 i 1702 KPK, zaś dotyczące przesłuchania biegłych w kan. 1578 § 3 i 1678 § 1 KPK. Normy te dotyczą tak wszelkich spraw spornych, jak i spraw o nieważność małżeństwa oraz o dyspensę od małżeństwa niedopełnionego. W dużej części normy te zostały powtórzone, a częściowo rozwinięte w art. 157-182, 193-202 i 211 Instrukcji Dignitas connubii, ogłoszonej przez Stolicę Apostolską 8 lutego 2005 r., dotyczącej już wprost spraw o nieważność małżeństwa. Z racji, że stosowanie niektórych norm kodeksowych oraz zaleceń wspomnianej instrukcji napotyka na trudności, lub nie zawsze są one jednakowo rozumiane, celowe jest ich ponowne przeanalizowanie.

Najpierw określona została specyfika przesłuchań stron, świadków i biegłych, w tym specyficzne wymagania postawione w Instrukcji „Dignitas connubii”, następnie znaczenie dowodów z przesłuchań wymienionych grup osób zeznających, a na końcu najobszerniejsze analizy norm wyznaczających zasady obowiązujące przy przesłuchaniach. Powinny one przyczynić się do jednakowego rozumienia i realizowania tych norm.

Zawarte na końcu wnioski wskazują, jakie normy dotyczące przesłuchań zostały w ostatniej kodyfikacji i w Instrukcji „Dignitas connubii” naprawione. Za dobre rozwiązanie uznać należy wypracowanie Instrukcji Dignitas connubii norm wspólnych dla wszystkich rodzajów przesłuchań, zamieszczenie ich na początku tytułu (VII) o dowodach, a następnie wyodrębnienie zasad dotyczących przesłuchań stron, świadków i biegłych. Najwięcej norm zamieszczono w dziale o przesłuchaniach świadków, a tylko jedną odnoszącą się do przesłuchania biegłych. Nie ustrzeżono się przy tym pewnych zbędnych powtórzeń.

Z regulacji kodeksowych i zawartych w Instrukcji Dignitas connubii wynika, że wszystkie rodzaje przesłuchań mają bardzo istotne znaczenie w dochodzeniu do prawdy obiektywnej. Dlatego też prawodawca przykłada wielką wagę do obowiązku zeznawania prawdy i właściwego doboru świadków i biegłych.

Zasady przesłuchania stron i świadków są w zasadzie takie same. Dotyczą one m.in.: obowiązku zeznawania, wyjątków od niego, konieczności podania danych dotyczących zgłaszanych świadków, obowiązku złożenia prawdziwych zeznań i złożenia przysięgi, obowiązku sprawdzenia tożsamości osoby zeznającej, miejsca przesłuchania, ograniczenia obecności innych osób przy przesłuchaniu, oddzielnego przesłuchiwania każdej osoby zeznającej, sposobu przesłuchania przez sędziego, obowiązku mówienia w zasadzie z pamięci, obowiązku dokładnego spisywania zeznań przez notariusza, ich odczytania i podpisania.

Korygowaniu występujących różnic interpretacyjnych czy różnych praktyk sądowych winny posłużyć wyjaśnienia dotyczące zakresu obowiązku zeznawania, warunków zgodnego z prawem wzywania na przesłuchanie i samego przesłuchania, możliwości odmowy zeznań w uzasadnionych sytuacjach, możliwości stawiania pytań przez strony i ich adwokatów, konieczności umożliwiania uczestnikom przesłuchania śledzenia prawidłowości spisywanego protokołu.

Dostosowywanie przesłuchań do wszystkich wymagań prawa powinno przyczyniać się do zapewnienia większego respektowania praw wiernych, pewniejszego docierania do prawdy obiektywnej i wzmacniania autorytetu sądów kościelnych.

 

Marek Zieliński

Wielostronne porozumienia dotyczące ochrony środowiska naturalnego a pojęcie organizacji międzynarodowej w znaczeniu przepisów Konstytucji RP

Streszczenie

Konstytucja RP przewiduje obowiązek wyrażenia ustawowej zgody na ratyfikację umów międzynarodowych dotyczących członkowstwa Polski w organizacjach międzynarodowych. Istnienie tego obowiązku jest jednak dość zgodnie krytykowane w doktrynie. Wskazuj e się bowiem na fakt, że umowy tego rodzaju objęte są innymi postanowieniami Konstytucji, zobowiązującymi do wyrażenia ustawowej zgody na ich ratyfikację.

W opinii Autora, powyższe poglądy nie są w pełni słuszne. Zauważyć trzeba, że rozwój prawa międzynarodowego doprowadził do współcześnie do powstania szeregu struktur, które nie posiadając wszystkich cech organizacji międzynarodowych, wykonują jednak ich funkcje. Przykładem struktur tego rodzaju są opisane w niniejszym opracowaniu wielostronne porozumienia dotyczące ochrony środowiska naturalnego (MEA). Porozumienia te tworzą autonomiczne ramy instytucjonalne, które upoważnione są do podejmowania uchwał dotyczących zarówno ich państw stron jak również podmiotów prywatnych, które podlegają ich jurysdykcji. Scharakteryzowane przez Autora cechy MEA, umożliwiają uznanie niektórych z nich za organizacje międzynarodowe.

Dotychczasowa praktyka organów polskich w zakresie ratyfikacji MEA nie uwzględnia niestety ich specyfiki. Porozumienia te bowiem są ratyfikowane bez odwołania się do przepisów Konstytucji dotyczących członkowstwa Polski w organizacjach międzynarodowych. Skutkiem tego powstają istotne trudności w odniesieniu do stosowania prawa uchwalanego przez organu MEA. Konstytucja RP stanowi bowiem, że tylko „prawo stanowione przez organizacje międzynarodowe”, może być stosowane w Polsce.

Autor niniejszego opracowania postuluje zatem, aby zmienić dotychczasową praktykę i dokonywać ratyfikacji niektórych z MEA tak, jak gdyby tworzyły one zupełnie nowe organizacje międzynarodowe. Postępowanie takie z jednej strony podniesie zdolność Polski do wykonywania postanowień MEA, a z drugiej strony ułatwi stosowanie uchwał ich organów w wewnętrznym porządku.

 

Halina Zięba – Załucka

Ombudsman Unii Europejskiej

Streszczenie

Powołanie do życia instytucji Ombudsmana europejskiego wiąże się z wprowadzeniem przez Traktat o Unii Europejskiej kategorii obywatelstwa europejskiego. To Ombudsman ma być dodatkowym gwarantem przestrzegania praw obywateli Unii.

Jest to instytucja coraz częściej znana i wykorzystywana przez obywateli Unii. Artykuł pokazuje, jak doszło do jej powstania, jaka jest pozycja ustrojowa Ombudsmana europejskiego, znacznie różniącego się od instytucji krajowych. Wskazana są też warunki i tryb skargi oraz praktyka działania tej instytucji, a także nowe problemy stojące przed Ombudsmanem.