Książka jest analizą specyfiki oświaty w dobie oświecenia, ukazanej na tle szkoły tradycyjnej. Koncentruje się na dokonaniach, które miały wpływ na reformy dokonane przez polską Komisję Edukacji Narodowej, a więc na procesach jakie ujawniły się we Francji, w państwach niemieckich i monarchii habsburskiej. Są to jednak ustalenia reprezentatywne dla całej oświaty oświeceniowej. Zrozumienie bogactwa przekształceń w tym typie oświaty wymagało wszakże zrozumienia punktu ich odniesienia, czyli natury szkoły tradycyjnej, zwłaszcza najbardziej upowszechnionej na gruncie katolickiej Rzeczypospolitej, w której dominowała szkoła prowadzona przez jezuitów.

 

Prezentowane przedsięwzięcie stanowi splot badań, których przedmiotem są co prawda dzieje oświaty, ale analizowane przy pomocy metod historii intelektualnej i filozoficznej. Ich rdzeniem jest określenie relacji oświaty do zmieniających się formacji kulturowo-społecznych. W szczególności chodzi o odpowiedź na pytanie: jakie prądy ideowe stymulowały specyfikę poszczególnych wizji oświaty oraz jakie jej wyznaczano miejsce w całokształcie współczesnej jej kultury i życia społecznego, których ideały szkoła miała upowszechniać? W tym dopiero kontekście pojawia się problematyka specyfiki treści i form wychowania i kształcenia oraz określenia podporządkowanego im instytucjonalnego kształtu różnych typów szkolnictwa. Tak zakreślony krąg badawczy włącza zagadnienie historycznie zmiennej koncepcji nauki, którą szkolnictwo urzeczywistniało i upowszechniało. Szczególne miejsce zajmuje w tym kontekście model filozofii, której rola ujawniała się zarówno w racjonalizacji światopoglądu, jak też jako specyficznej formy nauki, która początkowo utożsamiała się z uporządkowaną wizją rzeczywistości, a wraz z powstaniem w nowożytności wąsko pojętej koncepcji nauki stawała się zespołem specjalistycznych dyscyplin podejmujących właściwe im wątki tematyczne.

 

Przeprowadzone analizy pozwalają na konstatację, że wbrew deklaracjom ludzi oświecenia ich postawa intelektualna niejednokrotnie była zbieżna z kulturą tradycyjną. Dotyczy to także szkolnictwa. Choć słuszna jest opinia o znacznej odmienności oświaty tradycyjnej i oświeceniowej, to jednak wartościujące przeciwstawianie omawianych dwóch typów szkolnictwa wydaje się mocno przesadzone, każda z nich ma bowiem swe osiągnięcia, ale też nie brak w nich i poważnych ograniczeń.

 

Spis treści

 

Przedmowa

 

Szkolnictwo tradycyjne

 

I. Szkoła średniowieczna

1. Kształcenie elementarne – „artes liberales”
2. Kształcenie wyższe - średniowieczna koncepcja nauki

II. Od oświaty renesansowej po szkołę jezuicką

1. Oświata humanistyczna
2. Szkoły wyznaniowe

a. Szkolnictwo a reformacja i kontrreformacja
b. Szkoły jezuickie

 

Szkolnictwo oświeceniowe

 

I. Programy i reformy francuskie

1. Zmiany w szkolnictwie kościelnym
2. Od koncepcji filozoficzno-pedagogicznych Condillaca i Rousseau po „rewolucję szkolną” w połowie XVIII w.
3. „Filozofowie” o wychowaniu
4. Państwowe reformy szkolne

II. Reformy oświatowe w państwach niemieckich

1. Modele wychowania i kształcenia

a. Impulsy reform szkolnych
b. Pietyzm a szkoła realna
c. Filantropizm
d. Początki neohumanizmu

2. Reformy państwowe

a. Prusy
b. Szkolnictwo w katolickiej Bawarii

 

III. Reformy szkolne w monarchii habsburskiej

1. Uwarunkowania społeczno-polityczne i prawne
2. Reformy w szkolnictwie elementarnym
3. Zmiany w szkolnictwie średnim i wyższym

a. Gimnazja
b. Uniwersytety

4. U schyłku oświecenia

 

Posłowie
Summary
Indeks nazwisk

 

---

 

Edukacja oświeceniowa a szkoła tradycyjna. Z dziejów kultury intelektualnej i filozoficznej. Wydawnictwo KUL. Lublin 2008, ss. 340 (ISBN: 978-83-7363-676-6)