ks. prof. Antoni Szymański

 

Zacznijmy od wspomnienia: Na katedrze prelegenta pojawiła się tak znana nam wszystkim postać. W ręku nie miał żadnych notatek. Cichym, spokojnym głosem rozpoczął przemówienie. Salę zaległa wyjątkowa cisza. Początkowo spowodowała ją konieczność natężenia uwagi, aby usłyszeć słowa wymawiane tak cicho. Ale w miarę rozwijania tematu zainteresowanie wzrastało, aż doszło do takiego napięcia, jakiego nie osiągnął żaden inny prelegent, przemawiający z największą swadą. Referat ks. Szymańskiego był prosty, przedziwnie prosty, pozbawiony jakichkolwiek efektów tak formy jak myśli.

 

(...) Gdy prelegent skończył, temat był wyczerpany całkowicie, nie pozostało nic niejasnego, nie trzeba było stawiać zapytań. Tak poznałem ks. Szymańskiego jako mówcę i popularyzatora. Cechy jego umysłu, które mnie wówczas uderzyły, to była nieodparta logika i prostota. Te cechy występowały w całej jego działalności naukowej i publicystycznej. Głębokość umysłu prowadzi zawsze do prostoty formy – pisał Czesław Strzeszewski w pierwszym numerze „Roczników Nauk Społecznych” we wspomnieniu o zmarłym w trakcie wojny ks. Antonim Szymańskim, profesorze i rektorze KUL, dziekanie Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych, założycielu Towarzystwa Naukowego KUL, ojcu lubelskiej szkoły katolickiej nauki społecznej.

 

Ks. Antoni Szymański urodził się 27 października 1881 r. w Praszce k. Wielunia. W Częstochowie ukończył szkołę średnią, by od 1900 roku podjąć studia w Diecezjalnym Seminarium Duchownym we Włocławku. Po przyjęciu święceń kapłańskich (1904) postanowił kontynuować naukę zagranicą w Katolickim Uniwersytecie w Louvain w Belgii (1905-1908), studiując filozofię i nauki społeczne. Doktorat uzyskał na podstawie rozprawy La démocratie chrétienne en France. Studia w Louvain ks. Szymański musiał odbywać pod przybranym nazwiskiem Antoniego Hoffena, gdyż dla księży polskich studiujących zagranicą powrót do kraju był przez policję carską zamknięty. Pod tym nazwiskiem ukazały się też jego pisemne prace naukowe w języku francuskim.

 

Po dziesięciu latach wykładania we Włocławku ks. Szymański przenosi się w 1918 roku do Lublina, by na tamtejszym, nowopowstałym Uniwersytecie Lubelskim objąć stanowisko profesora nadzwyczajnego, prowadząc początkowo wykłady z polityki społecznej i historii katolicyzmu społecznego. Rok później, w 1919 r. uzyskuje habilitację na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, a od 1924 r. jest już profesorem zwyczajnym.

 

We wszystkich wspomnieniach o ks. Antonim Szymańskim, biografiach, hasłach encyklopedycznych podkreśla się wielopłaszczyznową aktywność tego kapłana, naukowca, myśliciela katolickiego, organizatora życia naukowego i działacza społecznego, która we wszystkich tych dziedzinach zrodziła wspaniałe owoce. Warto przypomnieć choć niektóre z nich. 

1. Naukowiec

Ks. Szymański jest autorem 238 rozpraw i artykułów, które obejmowały swoją tematyką problemy etyczne, filozoficzne, socjologiczne, ekonomiczne, polityczne i prawne. Często podkreśla się, że to dzięki Szymańskiemu nastąpiło zakorzenienie socjologii w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.

 

  

 

Jeszcze podczas pracy we Włocławku wydaje znakomite dzieło, stanowiące ścisłą, jak na owe czasy, syntezę kwestii społecznej pt „Zagadnienie społeczne“ (Włocławek 1916, Księgarnia Powszechna, s. 540 – książka w ciągu kilkunastu lat będzie jeszcze dwukrotnie wznawiana), spośród przeszło 20 artykułów wybijają się szczególnie te polemiczne sygnowane pseudonimem dr A. S-ki, w których – jak pisze Strzeszewski – „przygważdża swych przeciwników zarówno trafnością argumentów, jak prostotą i jasnością rozumowania”.

 

W 1925 roku Szymański wydaje zaś „Politykę społeczną” (1925), rozprawę wówczas pionierską, ale i do dziś w wielu aspektach aktualną, przywołującą problematykę tytułowej polityki społecznej, ale także wskazującą katolicyzmowi społecznemu kierunki i instrumenty kształtowania rzeczywistości społecznej. Ks. Szymański uprawiał socjologię na gruncie personalizmu tj. na gruncie pojęcia osoby jako pełnej rzeczywistości, ośrodka doświadczenia i miary wartości, będącej podmiotem działań. Jak często się też podkreśla nazwisko ks. Szymańskiego łączy się przede wszystkim ze sprowadzeniem na ścisły grunt naukowy katolickiej myśli społecznej w Polsce.

 

2. Organizator życia naukowego

 

Ks. Antoni Szymański w czasie swojej pracy w KUL pełni funkcję dziekana (1920/1921) i prodziekana (1921/1922) Wydziału Prawa Kanonicznego, dziekana Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych (1931-1933), a także wicerektora (1922-1926) i rektora KUL (1933-1942). Celem rozwinięcia akcji wydawniczej ks. Szymański zakłada w 1928 r. Towarzystwo Wiedzy Chrześcijańskiej. W 1934 r. powołuje do życia Towarzystwo Naukowe KUL, które ma za zadanie ożywiać działalność naukową uniwersytetu i prowadzić działalność wydawniczą. Wielkim celem działań ks. Antoniego Szymańskiego jest przede wszystkim zapewnienie, aby Katolicki Uniwersytet Lubelski stał się pierwszorzędnym ośrodkiem wiedzy, promieniującym jak najszerzej na zewnątrz, wychowującym liczne rzesze młodzieży w duchu polskim i chrześcijańskim. Jego zaangażowanie i odważne decyzje pozwoliły lubelskiej uczelni jeszcze w latach 30. XX w. dołączyć do ścisłej elity polskich uniwersytetów.

 

3. Działacz społeczny

 

W okresie swej pracy w KUL ks. Szymański organizuje Związek Polskiej Inteligencji Katolickiej w Polsce, mający swoje oddziały we wszystkich prawie większych ośrodkach miejskich naszego kraju, w którym zresztą pełni obowiązki prezesa, będąc jednocześnie duszą tego stowarzyszenia. Udziela też opieki i poparcia organizacjom  młodzieży, w szczególności Stowarzyszeniu Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie“, którego jest członkiem honorowym i Seniorem.

 

Bierze też czynny udział w organizacji Tygodni Społecznych „Odrodzenia“ w Lublinie, które na wzór francuskich „Semaines Sociales“ przyczyniają się do rozwoju katolickiej myśli społecznej w Polsce, zwłaszcza wśród młodzieży. Od 1933 r. zostaje prezesem Rady Społecznej przy Prymasie Polski.

 

+++

 

Wybuch wojny zastał ks. Szymańskiego na stanowisku rektora KUL. W pierwszych dniach października, a więc zaledwie w 2 tygodnie po zajęciu Lublina przez Niemców, KUL jako jedyna z wyższych uczelni polskich, z inicjatywy swego rektora, rozpoczyna rok akademicki, nie oglądając się na okupanta, pomimo częściowego zajęcia gmachu przez wojsko hitlerowskie.

 

W pierwszych dniach listopada zostaje aresztowany najpierw rektor, a potem wszyscy profesorowie KUL. Po wypuszczeniu z więzienia ks. Szymański udaje się do Bełżyc, gdzie musi się ukrywać. Kieruje jednak potajemnie nadal sprawami uniwersytetu, organizuje wykłady, pomoc dla profesorów znajdujących się bez środków i dla rodzin tych pracowników naukowych, którzy są na obczyźnie.

 

W wyniku choroby serca ks. Antoni Szymański umiera 9 października 1942 r. pozostawiając wspaniałą spuściznę i wielki etos naukowca, rektora KUL, działacza społecznego.

 

 

oprac. Tomasz Peciakowski

 

 

(Materiał filmowy z konferencji poświęconej ks. prof. Antoniemu Szymańskiemu, rektorowi KUL w latach 1933-1939, pt. Ks. Antoni Szymański (1881-1942). Rektor - Uczony - Działacz społeczny, która odbyła się 9 października 2012 r.