Opis

Od czasów renesansu teoretycy i artyści rozważali w traktatach, co łączy i co dzieli sztuki, a także, które z nich przemawiają do rozumu, a które poruszają uczucia; rozważania te nasiliły się w XVIII wieku. Z kolei w XIX wieku głównie artyści (choć teoretycy też) kontynuując rozważania teoretyków poprzedniego stulecia, zastanawiali się nad elementami łączącymi sztuki, ich możliwościami wyrazowymi czy zdolnościami oddziaływania na wyobraźnię. Refleksja ta pojawia się przede wszystkim w działach artystycznych. Co więcej, artyści szukali elementów wspólnych między sztukami, próbowali przenosić techniki i struktury między sztukami, szukali środków technicznych pozwalających na osiągnięcie tych samych efektów ekspresywnych; współpracowali ze sobą oraz podejmowali te same tematy. Wszystko to przełożyło się na poszerzenie środków artystycznych każdej ze sztuk i na ich bliższe współdziałanie. W wieku XX francuski filozof – Étienne Souriau, zaproponował powstanie nowej dyscypliny badawczej, która pozwalałaby na badania tego, co sztuki łączy w ich najgłębszych warstwach. Nazwał tę dyscyplinę estetyką porównawczą (esthétique comparée). Jego idee zrealizowane w pełni zostały dopiero u progu XXI wieku, kiedy to badacze z różnych obszarów sztuki i estetyki podjęli wspólną pracę nad słownikiem estetyki (Vocabulaire d’esthétique, 2010), w którym poszczególne hasła opracowane zostały z perspektywy różnych sztuk. Praca ta nie dała spodziewanych rezultatów – fragmenty poszczególnych haseł pozostają obok siebie, oddzielne. Zabrakło wspólnego języka i elementów pozwalających na porównanie oraz powstanie porozumienia między badaczami.

 

Takim spoiwem może być semiotyka z jej założeniem, że każdy język – w tym artystyczny (nie tylko werbalny), stanowi narzędzie komunikacji (Jakobson), a co za tym idzie medium wyrazu wrażliwości artystów i ich sposobu postrzegania świata. Podstawowe kategorie semiotyczne – znak i kod – są możliwe do wskazania w każdej sztuce, co umożliwia wzajemne zrozumienie między badaczami oraz wskazanie praw rządzących sztuką niezależnie od stosowanego przez artystów medium komunikacyjnego (Łotman, Tarasti, Mieke Bal, Sebeok, Gorlée, Marais, Petrilli, Torop, Thibault). Zasadność takiego podejścia potwierdzają ostatnie kongresy semiotyczne (World Congress of Semiotics), podczas których panele poświęcone wybranym zagadnieniem funkcjonującym w różnych sztukach cieszyły się bardzo dużym zainteresowaniem, a interdyscyplinarne dyskusje prowadzone przez uczestników tych paneli wskazują na wielką potrzebę takiej współpracy i potencjał projektów interdyscyplinarnych, integrowanych przez semiotykę.

 

Cel
Głównym celem grupy badawczej są szeroko rozumiane, interdyscyplinarne badania nad sztuką niezależnie od jej medium (słowo, dźwięk, obraz, multimedia). Najistotniejszym założeniem jest praca wspólna (dialog) badaczy z różnych obszarów sztuki i semiotyki, która pozwala spojrzeć na wybrane zagadnienia z rożnych perspektyw, co może przełożyć się na wypracowanie nowych narzędzi badawczych dzięki wymianie doświadczeń. Jest to też narzędzie integracji badaczy pracujących w oderwaniu od siebie nad poszczególnymi sztukami oraz głębsze zrozumienie praw rządzących sztuką, które dzięki narzędziom wypracowanym na gruncie semiotyki można analizować wspólnie i opisać.

 

Badacze
Semiotycy zajmujący się różnymi sztukami oraz badacze z różnych obszarów sztuk odwołujący się do semiotyki w swoich pracach naukowych.

 

Planowana aktywność
Warsztaty, seminaria, konferencje, interdyscyplinarne publikacje wspólne oraz indywidualne.

 

Kierownik: dr hab. Małgorzata Gamrat

e-mail: malgorzata.gamrat@kul.pl

 

Afiliacja: Instytut Nauk o Sztuce KUL

 

Nasze publikacje:
Translating Human Inner Life In and Between the Arts. A Semiotic Approach to the Emotions and the Process of Translation, red. Małgorzata Gamrat, Bloomsbury 2025

 

Projekty / przyszłe publikacje:
Numer tematyczny “Studia Semiotyczne” (redaktor gościnny Małgorzata Gamrat) „Semiotics, Arts And Reality”