Antoni Jan Feliks urodził się 27 grudnia 1871 w Milejowie jako najstarszy syn Antoniego Ignacego (1833–1896) i Klary z Osuchowskich (1849–1902). Po ukończeniu gimnazjum rosyjskiego w Lublinie rozpoczął studia rolnicze w Halle (1891–1895). Rok później doktoryzował się w Jenie, otrzymując tytuł doktora cum laude (Die Entwicklung der bauerlichen Verhaltnisse in Konigreich Polen im 19. Jahrhundert, 1896).  Po powrocie przejął zarząd majątku Milejów wraz z folwarkami, a w kolejnych latach powiększył stan posiadania o kolejne nabytki (Sławatycze, dobra Jaszczów z folwarkami Starościce i Natalin oraz Kębło). Jego dobra w szczytowym momencie gospodarowania objęły około 3 tys. ha.

W krótkim czasie w Milejowie Rostworowski zniósł serwituty, zadbał o pracowników dworskich budując czworaki wraz z ogródkami, angażując lekarza, wprowadzając emerytury. Wybudował tam młyn i gorzelnię, w nabytych Starościcach uruchomił cegielnię, przeprowadził linię kolejki wąskotorowej do Białki, gdzie założył tartak i kopalnię torfu. Był też głównym akcjonariuszem towarzystwa, które zbudowało na początku XX wieku w Milejowie cukrownię. Wprowadził w swych majątkach hodowlę bydła rasy holenderskiej i trzody rasy angielskiej, zainicjował gospodarkę rybną, zajmował się nasiennictwem, był pionierem uprawy soi.

Po nabyciu Kębła k. Wąwolnicy (1910) przeniósł się tam wraz z rodziną, gdyż modernizując majątek nie zadbał o wygodne lokum dla siebie w Milejowie. Włączył się też w działalność towarzystw rolniczych, dzieląc się swym doświadczeniem i wiedzą. Działał w Lubelskim Towarzystwie Rolniczym, a w latach 1924–1927 sprawował funkcję prezesa LTR. Był też prezesem Rady Wojewódzkich Okręgowych Towarzystw Rolniczych w Lublinie, radcą Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, Izby Przemysłowo-Handlowej, Lubelskiej Izby Rolniczej, prezesem Rady Nadzorczej i członkiem zarządu Syndykatu Plantatorów Chmielu.

Zakres jego działalności pozagospodarczej na terenie Lubelszczyzny skupiał się przede wszystkim na rozwoju oświaty i szkolnictwa. Założył szkoły w Milejowie (7-klasową szkolę powszechną) oraz Kęble (4-klasową). W sąsiednim Rogalowie ofiarował budynek na spółdzielnię, w którym wyodrębnił izbę dla tamtejszej szkoły, a w odległych kilka kilometrów od dworu Drzewcach był prezesem i organizatorem dozoru szkolnego gminy. W pobliskim Nałęczowie wspierał budowę męskiej szkoły gospodarskiej, a przy jego współudziale powstała tam także Szkoła Ziemianek (przekształcona w II Rzeczypospolitej w Szkołę Żeńską Gospodarstwa Wiejskiego w Nałęczowie). W późniejszym okresie opiekował się niższymi szkołami rolniczymi w Nałęczowie i Kijanach oraz fundował stypendia dla wybijających się uczniów. W Kazimierzu Dolnym współtworzył Koło Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości.

W Lublinie działał w Lubelskim Towarzystwie Muzycznym oraz Lubelskim Oddziale Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, którego był prezesem. Został też członkiem założycielem Towarzystwa „Muzeum Lubelskie”, którego członkiem Zarządu pozostał do końca życia. Tu także włączył się w działalność oświatową jako członek Rady Opiekuńczej „Szkoły Lubelskiej”. Wsparł również powstający Uniwersytet Lubelski. Uczelnia znalazła się w trudnej sytuacji finansowej po tym, jak Karol Jaroszyński, straciwszy cały majątek w wyniku przeprowadzonej w bolszewickiej Rosji nacjonalizacji, nie mógł wywiązać się z podjętych zobowiązań. Konieczna okazała się pomoc społeczeństwa polskiego. Na apel ks. Idziego Radziszewskiego odpowiedział m.in. Antoni Rostworowski, który zabiegał o wsparcie finansowe dla UL wśród ziemiaństwa oraz  hojnie wspierał uczelnię z własnych środków, prowadząc kwesty. Gdy te środki okazywały się niewystarczające, sprzedał 100 morgów ziemi, by wspomóc remont gmachu przy Al. Racławickich. W 1922 roku utworzono Towarzystwo Uniwersytetu Lubelskiego (obecnie TP KUL), by szerzyć ideę katolickiej uczelni i gromadzić środki finansowe na jej utrzymanie, a ówczesny rektor o. Jacek Woroniecki powołał Rostworowskiego na stanowisko skarbnika Towarzystwa. Jak wielkim zaufaniem zarówno rektora, jak i Wielkiego Kanclerza, bpa Mariana Leona Fulmana, cieszył się hrabia, pokazuje fakt, że  w 1923 roku referował on sprawy Uniwersytetu papieżowi, Piusowi XI.  Doceniając jego zaangażowanie Ojciec Święty wyniósł go do godności szambelana papieskiego.

Wielopłaszczyznową aktywność hr. Rostworowskiego na rzecz Uniwersytetu dobitnie podkreślił w czerwcu 1923 roku o. rektor Woroniecki z okazji otwarcia sali im. Henryka Sienkiewicza. Rektor dziękował mu „za tę serdeczną współpracę, której hr. Antoni nam nigdy nie odmówił, tak iż nieraz musieliśmy stawiać sobie pytanie, czy jej nie nadużywamy; wreszcie za samą ideę, z którą chcieli swą fundację związać, umieszczając nad wybraną przez się salą wielkie imię Henryka Sienkiewicza. Słusznie dumni z więzów pokrewieństwa łączących ich z Sienkiewiczem, z tego, że ich krew płynęła w jego żyłach, a stary obyczaj rodzinny wszedł w skład tej atmosfery moralnej, która wychowała wielkiego pisarza, mieli oni jednak i to jeszcze na myśli, aby młodzieży uczącej się w murach naszej wszechnicy postawić przed oczyma żywy wzór twórczości umysłowej i cnót obywatelskich harmonijnie połączonych w jedną całość” (Przemówienie, s. 21).

Hr. Rostworowski był niewątpliwie jednym ze wzorów połączenia owych cnót. Wspierając bowiem odbudowę siedziby uniwersytetu zainicjował odnowę i wyposażenie sal uniwersyteckich przez poszczególne rodziny ziemiańskie. Rodzina Rostworowskich ufundowała 19-tą z kolei salę, a na uroczystości jej otwarcia do Lublina przyjechał syn Henryka Sienkiewicza z rzeźbą pisarza autorstwa Piusa Wielońskiego. Obecni wówczas byli również arcybiskup warszawski ks. kard. Aleksander Kakowski, biskupi M. Fulman, H. Przeździecki, Adolf Jełowicki, minister skarbu Jerzy Michalski, oraz wojewoda lubelski Stanisław Moskalewski.

W kolejnych latach hr. Rostworowski był członkiem Rady Towarzystwa Popierania Ruchu Społecznego przy UL, co w pełni odzwierciedlało jego wcześniejszą działalność na rzecz rozwoju społeczno-ekonomicznego regionu. W 1927 roku został powołany przez kolejnego rektora ks. prof. Józefa Kruszyńskiego w skład Zarządu Towarzystwa Wiedzy Chrześcijańskiej, w którym został wiceprezesem Zarządu, a w 1929 roku prezesem Rady Towarzystwa. Hr. Rostworowski został również członkiem dożywotnim Towarzystwa obok biskupów Pawła Kubickiego i Henryka Przeździeckiego, Augusta hr. Cieszkowskiego czy Pawła Sapiehy.

A. Rostworowski był również jednym z kuratorów Fundacji Anieli hr. Potulickiej (wraz z kard. Augustem Hlondem, kard. A. Kakowskim, ordynatem Maurycym Zamoyskim i Edwardem Potworowskim). Fundacja została powołana w 1925 r., zatwierdzona trzy lata później, po przekazaniu części dóbr hr. Anieli Potulickiej (1861–1932) na rzecz uniwersytetu.

Wyrazem uznania działalności hr. Rostworowskiego stał się jego pogrzeb, na który przybyli  rektorzy KUL – ks.ks. Józef Kruszyński i Antoni Szymański, liczna rodzina, przedstawiciele władz oraz instytucji i tysięczny tłum. Hrabia zmarł 6 listopada 1934 w Krynicy, a pochowano go na wąwolnickim cmentarzu. W pamięci współczesnych zapisał się jako osoba niezwykłej energii, mądrości i pogody ducha: „Cały Jego żywot, to było ciągłe ofiarne poświęcanie siebie dla kraju, dla rodziny, dla przyjaciół, opromienione tkliwem, gorącem sercem, niewyczerpaną pobłażliwością dla ułomności ludzkiej; wielki rozum i inteligencja dorównywały Jego niespotykanej skromności, przy braku cienia egozimu: do Niego nardziej, niż do kogokolwiek, stosowałoby się określenie: Chrystusowy człowiek” (Nekrolog, „Gazeta Rolnicza” nr 51, 21 grudnia 1934, s. 1379).

Bibliografia: W. Roszkowski, Rostworowski Antoni Jan Feliks, [w:] Polski słownik biograficzny , t. 32, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1989–1991, s. 181–182 (bibliografia); T. Radzik, Antoni Rostworowski, [w:] Słownik Biograficzny miasta Lublina, t. 2, red. T. Radzik, A. A. Witusik, J. Ziółek, Lublin 1996, s. 216–217; S. J. Rostworowski, Rostworowski Antoni, [w:] Ziemianie polscy XX wieku. Słownik Biograficzny, cz. 6, red. J. Leskiewiczowa, s. 155–167; Prywatne Męskie Gimnazjum imienia Stefana Batorego („Szkoła Lubelska”) w XXX-lecie, Lublin 1936, s. 2, 56, 254; A. Przegaliński, Społeczna aktywność ziemiaństwa lubelskiego (1905–1914), [w:] Studia z dziejów ziemian lubelskich w XIX i XX wieku, red. A. Koprukowniak, Lublin 2002, s. 105–136; S. J. Rostworowski, Monografia rodziny Rostworowskich. Lata 1386–2012, t. 2, s. 1742–1773 (bibliografia); J. Woroniecki,  Przemówienie na inauguracji Sali im. H. Sienkiewicza, „Wiadomości Towarzystwa Uniwersytetu Lubelskiego”, nr 2 (1923), s. 21–26.

Źródło: Prywatne Męskie Gimnazjum imienia Stefana Batorego („Szkoła Lubelska”) w XXX-lecie, Lublin 1936, s. 56 (il.).

dr hab. Irena Wodzianowska