WYDZIAŁ FILOZOFII CHRZEŚCIJAŃSKIEJ:
NOWY OŚRODEK STUDIÓW FILOZOFICZNYCH

Ks. Józef Pastuszka

 

Powstanie Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej przy Kato­lickim Uniwersytecie Lubelskim stanowi ważną pozycję w pol­skim ruchu filozoficznym. W uniwersytetach polskich, podob­nie jak w większości uniwersytetów zagranicznych, "filozofia czysta" nie tworzy odrębnego wydziału, a stanowi tylko jedną z grup naukowych na Wydziale Humanistycznym. Z uprzy­wilejowanego, autonomicznego stanowiska filozofii nie pozo­stała nawet nazwa, która jeszcze do niedawna była przywiąza­na do "Wydziału Filozoficznego". Splendor filozofii minionych wieków przypomina jedynie stopień "doktora filozofii", nadawany w zakresie nauk humanistycznych i matematycz­no-przyrodniczych, jakie ongiś należały do "filozofii".

1. Tworząc samodzielny Wydział Filozofii Chrześcijań­skiej — jego otwarcie nastąpiło na początku listopada 1946 r.— Katolicki Uniwersytet Lubelski podkreślił tylko znany fakt doniosłej roli filozofii. Kształtuje ona życie w wyższym sto­pniu, niż jakakolwiek inna nauka. Stanowi najwrażliwszy i najskuteczniejszy instrument oddziaływania na stosunki kulturalno-społeczne i wytycza drogi, jakimi będzie kroczyła ludzkość w najbliższych dziesiątkach lat. Mimo coraz wię­kszego zróżnicowania nauk szczegółowych i postępującej spe­cjalizacji, która zdaje się być obca postawie filozoficznej, mi­mo oddziaływania prądów umysłowych, które, jak pozytywizm, deprecjonują filozofię, kwestionują jej naukową odrębność i spychają do roli syntezy i łącznika nauk szczegółowych, a więc jakiejś/encyklopedii nauk, rola filozofii w ostatnich dziesiątkach lat nie słabnie, ale raczej wzrasta. Filozofia Marxa dokonała olbrzymich przemian ideowo-społecznych w ostatnim pięćdziesięcioleciu, podobnie jak dawniej filozofia encyklopedystów wywołała rewolucję francuską XVIII wieku.
   
   Właśnie w drugiej połowie XIX wieku, w okresie wiel­kich sukcesów pozytywizmu, powstały nowe systemy filozo­ficzne, których wpływ na dzisiejszym życiu dobitnie się za­znacza, podobnie zresztą jak i dzisiaj jesteśmy świadkami ożywionego ruchu filozoficznego. Bibliografia Międzynarodo­wego Instytutu Filozoficznego wylicza za I półrocze 1939 roku 3000 tytułów dzieł filozoficznych. W samych tylko Włoszech w roku 1946 ukazuje się 30 czasopism filozoficznych. Wysu­wane są nowe problemy i pojawiają się nowe systemy filozo­ficzne, które nie pozostają w sferze teorii, ale wkraczają w ży­cie, wywołując zmianę pojęć i dając impuls do tworzenia no­wych koncepcyj naukowych i nowych form życia. Każda no­wa teoria naukowa, każda nowa postawa życiowa nawiązuje do zasad filozoficznych. Rozumieją to dobrze systemy wy­chowawcze a nawet systemy polityczno-społeczne i usiłują zapewnić swej oficjalnej filozofii rolę dominującą. Prawo jed­ności ducha ludzkiego wymaga, by wszystkie jego przejawy poddane były regulatywnemu oddziaływaniu jednego czyni- ka, by interpretacja szczegółowych dziedzin nauki opierała się na pierwszych zasadach bytu i myślenia, a więc na jakiejś filozofii. Faktu tego nie zmienia istnienie antyfilozoficznych prądów umysłowych, jakim jest na przykład dziś neopozytywizm. Popełniają one tylko błąd nominalistyczny. Atakują one filozofię, a same są w gruncie rzeczy kierunkami filozo­ficznymi i to z gatunku "metafizyki mistycznej". Człowiek nie może się obejść bez filozofii, jak nie może się wyzbyć myślenia. "Primum philosophare, deinde vivere" - należało­by powiedzieć, bo istotnie życie umysłowe płynie zawsze ja­kimś łożyskiem filozoficznym, bo utrzymuje się w ramach światopoglądowych. Swe obyczaje, swe instytucje życiowe człowiek wtłacza w ramy jakiegoś światopoglądu i daje im filozoficzną podstawę.
   
   
2. Religia nie stanowi pod tym względem wyjątku. Życie duchowe człowieka nie znosi dualizmu i dlatego wiara musi być zharmonizowana ze światopoglądem rozumowym. Z tym prawem psychologicznym liczył się Kościół i dążył do nawiązania kontaktu z systemami filozoficznymi. Już w III wieku usiłował Tertulian "chrystianizować“ stoicyzm, a w V wieku podobne stanowisko zajął św. Augustyn wobec neoplatonizmu. Z biegiem czasu powstała filozofia chrześcijańska, która wchłonęła w siebie wiele pierwiastków platońskich, arystotelesowskich, neoplatońskich, a nawet arabskich i żydow­skich. Stale rozwijała się i oddziaływała na życie umysłowe. Przez wiele stuleci była ona jedyną filozofią, która kształto­wała myśl europejską. Ona stworzyła doskonałą syntezę po­między rozumem a wiarą, religią. a nauką, dzięki czemu czło­wiek europejski uniknął fatalnego w swych skutkach rozdwo­jenia duchowego. Jej zasadnicze rozwiązanie, jej metafizycz­ne Logos i życiowe Ethos posiada trwałe wartości. Ma ona dzisiaj mocną pozycję w ruchu filozoficznym. Na Zachodzie Europy znana jest nawet szerszym kołom inteligencji katolic­kiej i wielu świeckich filozofów tej miary, co J. Maritain, C. Bauemker, J. Geyser należy do jej czołowych przedsta­wicieli.
   
   W Polsce, gdzie zainteresowania filozoficzne są słabsze, a ogólne wykształcenie filozoficzne niższe, panuje wśród świec­kich duża nieznajomość filozofii chrześcijańskiej. Mało jest prac polskich z tej dziedziny, a dotychczas nie było uczelni, gdzie inteligencja polska mogłaby otrzymać naukową forma­cję filozoficzno-scholastyczną. Wydziały Teologiczne i Semi­naria Duchowne, gdzie ta filozofia jest wykładana, są niedo­stępne dla świeckich. Specjalne wykształcenie z zakresu fi­lozofii scholastycznej można było zdobyć tylko zagranicą. W tych warunkach trudno było oczekiwać, by ta mogła się rozwinąć na polskim gruncie.
   
3. Nowoutworzony Wydział Filozofii Chrześcijańskiej pragnie stać się ośrodkiem studiów filozoficznych dla ducho­wieństwa i świeckich. Studia trwają 4 lata. Absolwenci stu­diów teologicznych, mający za sobą ukończony dwuletni kurs nauk filozoficznych, są przyjmowani na rok III i przez dwa lata poświęcają się specjalizacji i metodycznemu przygotowa­niu do pracy naukowej. Studenci świeccy przesłuchają czte­roletni kurs nauk filozoficznych, przy czym dwa ostatnie lata są przeznaczone głównie na specjalne' naukowe metodyczne wyrobienie. Po ukończeniu otrzymują stopień naukowy ma­gistra, a po dodatkowych studiach i napisaniu rozprawy—sto­pień doktora. Wydział posiada prawa państwowe i kościel­ne. Ministerstwo Oświaty zatwierdziło w roku 1938 Statut Uniwersytetu, przewidujący powstanie Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej. Wybuch wojny opóźnił jego uruchomienie, które doszło do skutku dopiero w listopadzie 1946 r. Rządy Polski powojennej uznają nadane Katolickiemu Uniwersyteto­wi Lubelskiemu prawa państwowe i honorują jego stopnie naukowe.
   
   
4. Dziś Wydział Filozofii Chrześcijańskiej ma za sobą dwa lata istnienia. Okres to niedługi, ale ważny, bo ustala­jący wewnętrzną organizację, zadania naukowe i bieg studiów nowego Wydziału. Jako wytyczne organizacyjno-programowe przyjęto dwie zasady:

1. 1. Filozofię chrześcijańską nie należy zacieśniać do je­dnej szkoły, czy systemu, ale, jak to jest praktykowane w Uniwersytecie Katolickim w Lowanium i w uniwersytetach katolickich francuskich, traktować ją szeroko - uwzględniając wszystkie jej kierunki i prądy uznawane przez Kościół. W myśl hasła rzuconego przez papieża Leona XIII, odnowi­ciela filozofii scholastycznej, Wydział Filozofii Chrześcijańskiej pragnie vetera novis augere - łączyć dawne, niespożyte prawdy filozofii wieczystej z wynikami współczesnej nauki, naświetlać prawdy spekulatywne faktami nauk empirycznych i dlatego afirmuje w całym zakresie scholastykę, a jednocześnie trzyma rękę na pulsie życia współczesnego, stosuje spe­kulację filozoficzną, a zarazem, nie są mu obce metody historyczno-pozytywne.
      
      Taka postawa metodyczna nasuwała konieczność szer­szego uwzględnienia nowszych prądów filozoficznych oraz tych nauk szczegółowych, które stanowią "podbudowę" niektórych działów filozoficznych t. j. nauk przyrodniczych. Dlatego w programie studiów umieszczone zostały matematyka, fizy­ka, antropologia, biologia, anatomia i fizjologia człowieka. Wykłady te są prowadzone przez profesorów przyrodników specjalistów z Wydziału Przyrodniczego Państwowego Uniwer­sytetu M. Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
      
      
   2. Wydział Filozofii Chrześcijańskiej pragnie dać cało­kształt wiedzy filozoficznej wprowadzając wykład wszystkich nauk filozoficznych, a nie ograniczać się jak to jest praktykowane na uniwersytetach państwowych - tylko do nie­których dyscyplin filozoficznych, do logiki, logistyki, teorii poznania, psychologii i historii filozofii.
      
      Jednocześnie zaś, aby dać możność specjalizacji i meto­dycznego wyrobienia, program został ułożony w ten sposób, że w pierwszych dwóch latach słuchacze uczęszczają na wszystkie wykłady i przepisane ćwiczenia (liczba godzin wykładowych i ćwiczeń nie może jednak przekraczać 24), a osta­tnie dwa lata przeznaczone są na specjalizację i wprowadze­nie metody badań szczegółowych (liczba godzin wykładowych i ćwiczeń wynosi wtedy najwyżej 16).

 

W roku akademickim 1947/48 wykładali następujący profesorowie, względnie prowadzący wykłady zlecone:

• Ks. prof. dr Józef Pastuszka - Wstęp do filozofii, Psy­chologia ogólna, Charakterologia.
• Prof. dr Stefan Świeżawski - Historia filozofii średnio­wiecznej, Tomistyczna koncepcja człowieka.
• Prof. dr Stefan Harassek - Filozofia nowożytna, Polska filozofia pokantowska.
• Ks. prof. dr Stanisław Adamczyk - Wybrane zagadnienia z kosmologii (filozofii przyrody),
• Ks. biskup prof. dr Z. Goliński - Etyka.
• Ks. dr Antoni Korcik - Logika tradycyjna, Historia logiki greckiej.
• Ks. prof. dr Bogusław Waczyński T. J. - Teodycea.
• Ks. dr Józef Iwanicki - Metodologia ogólna i szczegółowa.
• Prof. dr Jan Czekanowski - Antropologia ogólna i spo­łeczna.
• Ks. prof. dr Franciszek Mirek - Socjologia.
• Prof. dr Adam Paszewski - Biologia.
• Prof. dr St. Dłużewski - Anatomia i fizjologia człowieka.
• Dr Jan Franciszek Drewnowski - Wybrane zagadnienia 2 filozofii.
• Dr Zofia Alchimowicz - Psychologia eksperymentalna wraz z ćwiczeniami.

 

Liczba studentów wynosi ogółem 97 osób oraz 3 słuch. wolnych. Na kursie seminaryjnym 52 stud. A na kursie uniwersyteckim 45 (w czym 12 kobiet).

Kurs seminaryjny, prowadzony równolegle, posiada skró­cony program studiów i wykładają na nim częściowo inni profesorowie.

 

Dwuletnia działalność Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej dała już pewne wyniki. W roku 1947 uzyskał doktorat filo­zofii ks. Jan Puzio (diec. przemyska) na podstawie rozprawy: "Teoria poznania zmysłowego u św. Augustyńa” W roku akad. 1947/48 otrzymali stopnie magistra filozofii (licencjata) następujący absolwenci: ks. Jerzy Ablewicz (diec. przemyska), 'ks. Stanisław Bielawski (arohidiec. wileńska), ks. Józef Drzaz­ga (diec. lubelska), ks. Wacław Eborowicz (archidiec. poznań­ska), ks. Stanisław Kamiński (diec. podlaska) ks. Ludwik Krawczyk S. A. C. (Pallotyn), O. Fabian Krutin O. F. M. (prow. 00. Bernardynów), ks. Henryk Kulikowski T. Ch. (Chrystusowiec), ks. Marian Kurdziałek (diec. podlaska), ks. Sta­nisław Majkowski T. J. (prow. OO. Jezuitów), ks. Stefan Panas (diec. lubelska), ks. Józef Pasterski (diec. tarnowska), ks. Stanisław Wojtacha (diec. kielecka).

 

Przy K. U. L. istnieje Poradnia Psychologiczna, jako filia Państwowego Instytutu Higieny Psychicznej, gdzie studenci przeprowadzają badania psychologiczne (pod kierunkiem dr Zofii Alchimowicz) i przygotowują się do pracy psychologa szkolnego.

 

W ub. roku powstało "Koło Filozoficzne im. św. Toma­sza z Akwinu" studentów K.U.L., które postawiło sobie za zadanie kultywowanie filozofii chrześcijańskiej na drodze opracowywania aktualnych zagadnień filozoficznych, dyskusyj, przez omawianie bieżącej literatury i szerzenie zainteresowań filozoficznych. Podjęto również wydawnictwo "Roczników Filozoficz­nych", które będzie można z czasem przekształcić w periodyk kwartalny.

 

Istniejąca w ramach Wydziału Historyczno-Filologicznego Towarzystwa Naukowego K. U. L. Sekcja Filozoficzna przy­stąpiła do wydawania rozpraw. Ukazała się już drukiem praca prof. dr Stefana Swieżawskiego: "Byt. Zagadnienia fi­lozofii tomistycznej". W druku znajdują się prace: ks. dr P. Oborskiego "Lenistwo umysłowe młodzieży szkolnej” oraz ks. dr Antoniego Korcika "Zdania assertoryczne u Ary­stotelesa i komentatorów". Przygotowywana jest do druku praca ks. prof. dr Józefa Pastuszki "Charakter człowieka. Za­rys psychologii praktycznej”.

 

Biblioteki Zakładów Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej liczą już dzisiaj około 6500 tomów (oprócz tego Biblioteka Główna Uniwersytecka posiada parę tysięcy książek filozo­ficznych) i stale jest rozbudowywana. Zwłaszcza nowsze wy­dawnictwa filozoficzne w języku francuskim i włoskim są bogato reprezentowane. Bieżąca literatura filozoficzna dru­kowana w kraju znajduje się już w komplecie.

 

Zaopatrzenie Zakładów Naukowych w nowszą literaturę filozoficzną zawdzięczamy przede wszystkim obecnemu Ojcu Świętemu, Piusowi XII, który doceniając rolę nowopowstałego Wydziału łaskawie zaofiarował większy fundusz na rozbudowę biblioteki. Z tego wspaniałomyślnego daru papieskiego za­kupywane są zagranicą książki i czasopisma naukowe.

 

Również J. Em. Ks. Kardynał A. Hlond, Prymas Polski oraz J. Em. Ks. S. Sapieha, arcybiskup-metropolita krakow­ski, udzielili pomocy finansowej na rozbudowę biblioteki no­wego Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej.

 

Działalność instytucyj naukowych jest długodystansowa i dopiero po latach zaznaczą się ich wyniki w dziedzinie kul­turalnej. Pragnęlibyśmy, aby Wydział Filozofii Chrześcijań­skiej przy Katolickim Uniwersytecie Lubelskim stał się ognis­kiem myśli filozoficznej, która rzetelnie przysłuży się nauce i 2wzbogaci kulturę polską.

 

Ks. Józef Pastuszka

Dziekan Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej

K.U.L.

 

 

 

Źródło:

Wydział Filozofii Chrześcijańskiej. Nowy ośrodek studiów filozoficznych

Józef Pastuszka

Roczniki Filozoficzne 1948, Vol. 1 (1948), pp. 270-277

https://www.jstor.org/stable/43409080