Biblie w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej KUL

Kolekcja Zbiorów Specjalnych Biblioteki Uniwersyteckiej KUL rozrastała się wraz z rozwojem Uniwersytetu. Składają się na nią dary, zakupy, ale również księgozbiory uratowane po pożodze II wojny światowej.

Wśród zgromadzonych rękopisów, starych druków i innych cymeliów przechowywane są również wspaniałe egzemplarze Pisma Świętego. Są to prawdziwe skarby kultury i dzieła sztuki drukarskiej, ważne dla badaczy rozmaitych dziedzin: biblistów, filologów, historyków druku i grafiki.

Najstarszym egzemplarzem Biblii w zbiorach BU KUL jest poręczny rękopis w formacie in octavo, zapisany gotyckim pismem kodeksowym na delikatnym pergaminie welinowym. Rękopis ten pochodzi ze zbiorów po ks. Eugeniuszu Dąbrowskim. Powstał prawdopodobnie we Francji w XV wieku, o czym świadczą inicjały ozdobione delikatnym filigranem.

Wśród drukowanych egzemplarzy Pisma Świętego nasza Książnica może poszczycić się dziewięcioma inkunabułami powstałymi w XV wieku. Biblia była pierwszą tłoczoną i jednocześnie najczęściej drukowaną książką w dziejach kultury. Możemy pochwalić się wydaniami powstałymi w najlepszych ówczesnych drukarniach, wśród których wyróżnia się norymberska tłocznia prowadzona przez Antona Kobergera. Najdawniejszym wydaniem wśród inkunabułów jest łacińska Biblia, wydrukowana w Wenecji przez Franciszka Rennera i Nicolasa de Francofordia w 1475 roku. Okazałym tomem jest tzw. Biblia Zainera. Jest to niemieckie, katolickie tłumaczenie Biblii, wydrukowane w Augsburgu przez Gustawa Zainera w latach 1475–1476. Księga w formacie in folio ozdobiona została drukowanymi, figuralnymi inicjałami, wewnątrz których anonimowy Formschneider umieścił postaci i sceny biblijne.

Pismo Święte i jego tłumaczenia zajmuje poczesne miejsce w rozwoju języków narodowych. Również język polski kształtował się dzięki tłumaczeniu Biblii. Na półkach magazynu zbiorów specjalnych możemy znaleźć XVI-wieczne tłumaczenia Nowego Testamentu dostosowane wielkością do potrzeb indywidualnej lektury, co w czasach reformacji i kontrreformacji było istotnym zagadnieniem. Posiadamy również pierwsze kompletne wydanie Biblii w języku polskim. Jest to tzw. Biblia Leopolity, tłumaczenie dokonane przez ks. Jana Nicza ze Lwowa. Ta luksusowa księga powstała w krakowskiej oficynie Marka i Stanisława Szarffenbergów w 1561 roku. Arcydzieło czarnej sztuki wyróżniają bogate ilustracje. Część z nich powstała w Krakowie. Portret króla Zygmunta Augusta, któremu wydanie jest dedykowane, wykonał kuzyn drukarza – Kryspin Szarffenberg. Część drzeworytów, o doskonałej formie artystycznej, została sprowadzona z Niemiec, za pośrednictwem Czech. Pochodzą one z Biblii Luterańskiej Hansa Lufta wydanej w 1534 roku. Krakowska edycja Biblii Leopolity znalazła tak duże uznanie nabywców, że powstała konieczność jej reedycji w latach 1575 i 1577 (te wydania także znajdują się w zbiorach BU KUL)

Spory religijne XVI wieku znajdują swoje odzwierciedlenie w swoistej rywalizacji katolicko-protestanckiej w tłumaczeniu na języki narodowe i wydawaniu Pisma Świętego. Pomnikowym dziełem dla polskich protestantów jest tzw. Biblia Brzeska, zwana również Radziwiłłowską, wydana w Brześciu Litewskim w 1531 roku przez Cypriana Bazylika a przetłumaczona przez zespół kalwińskich teologów i filologów w Pińczowie. Fundatorem edycji był Mikołaj Radziwiłł zwany Czarnym. To dzieło również jest dedykowane ostatniemu Jagiellonowi na tronie polskim. Ozdobione zostało piękna karta tytułową z drzeworytową ramą odzwierciedlającą podział na Stary i Nowy Testament.

Najsłynniejszą polska Biblią, której oddziaływanie na język i kulturę polską przez całe wieki jest nie do przecenienia, jest Biblia Jakuba Wujka. Całość wydana została tuż po śmierci jezuickiego autora, tj. w 1599 roku, w krakowskiej drukarni należącej do Łazarza Andrysowicza. Egzemplarz ze zbiorów BU KUL, zachowany w świetnym stanie, ozdobiony jest cennym i rzadkim frontyspisem miedziorytowym, czyli ozdobną stroną tytułową. Ukazano na niej szereg postaci alegorycznych odnoszących się do wiary katolickiej. Odzwierciedla ona potrzebę wizualnego oddziaływania na wiernych w duchu soboru trydenckiego.

W wielokulturowej Rzeczypospolitej żyli również wyznawcy obrządków wschodnich. Dla nich powstała tzw. Biblia Ostrogska, czyli pierwsze pełne wydanie Pisma Świętego w języku cerkiewno-słowiańskim. Tłoczył ją w Ostrogu drukarz Iwan Fedorow w latach 1580–1581 za pieniądze księcia Konstantego Wasyla Ostrogskiego. Na potrzeby tej edycji powstały piękne i bardzo czytelne czcionki, inicjały i ozdobniki, które czynią z niej arcydzieło sztuki drukarskiej.

Na ogromny zasób rozmaitych wydań Pisma Świętego, jaki dla badaczy dostępny jest w Bibliotece Uniwersyteckiej KUL (oprócz przywołanych tutaj pereł), składają się wydania Biblii w wielu językach, pochodzące ze wszystkich liczących się oficyn drukarskich w Europie, wśród których warto wskazać na potężną drukarnię Krzysztofa Plantina z Antwerpii. Kolekcję tę uzupełniają komentarze biblijne, konkordancje i słowniki, jak również dzieła literackie i naukowe powstałe podczas badań biblijnych. Tutaj jako przykład można wskazać np. Zywot Pana Iezusow autorstwa Luisa de Granada wydany w 1592 roku w drukarni Jakuba Siebeneichera czy książkę Atanazego Kirchera, jezuickiego autora zwanego Leonardem XVII wieku. W roku 1675 wydał on nowatorskie i bogato ilustrowane dzieło Arca Noe, będące dogłębną analizą, arki Noego, jej budowy, organizacji życia, przyczyn i konsekwencji (również przyrodniczych) potopu.

Biblioteka Uniwersytecka KUL i jej zbiory służą badaczom rozmaitych specjalności już od ponad 100 lat. Współczesne technologie dają nam nowe możliwości. Zasób cennych wydań systematycznie poddawany jest procesowi digitalizacji i udostępniany na stronach Biblioteki Cyfrowej KUL: https://dlibra.kul.pl/dlibra.

Dr Arkadiusz Adamczuk, Kierownik Oddziału Zbiorów Specjalnych BU KUL