Historia Katedry Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego

Katedra Praw Człowieka powstała uchwałą Rady Wydziału Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II z dnia 25 stycznia 2009 r. Wcześniej zagadnienia dotyczące praw człowieka były realizowane w ramach Katedry Kościelnego Prawa Publicznego i Konstytucyjnego, której pracownikiem był Krzysztof Orzeszyna (1999-2009). Koncentrowały się one m.in. wokół problematyki wolności religijnej w państwach Unii Europejskiej. Działalność w ramach Katedry Praw Człowieka rozpoczęto z dniem 1 października 2009 (rok akademicki 2009/2010). Pierwszym kierownikiem Katedry Praw Człowieka został ks. dr hab. Krzysztof Orzeszyna, prof. KUL, specjalista w zakresie praw człowieka oraz prawa Unii Europejskiej. 

W nowej formule jako Katedra Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego funkcjonuje od 1 października 2019 r. Zarządzeniem nr ROP-0101-92/19 Rektora KUL z dnia 2 września 2019 r. w sprawie przekształcenia Katedry Praw Człowieka oraz Katedry Nauk o Polityce na Wydziale Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji.

Katedra Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego na Wydziale Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji kontynuuje w zakresie badań naukowych dotyczących praw człowieka  i sposobów ich ochrony najlepsze tradycje wybitnych prawników Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, szanując i twórczo rozwijając dzieła pionierów Lubelskiej Szkoły Praw Człowieka: Księdza profesora dra hab. Franciszka Mazurka oraz Pani profesor dr hab. Hanny Waśkiewicz.

Ks. Profesor Franciszek Mazurek (1933-2009), teoretyk praw osobowych człowieka, był kierownikiem Katedry Katolickiej Nauki Społecznej i Etyki Społeczno-Gospodarczej KUL, uznanym w środowisku cenionym specjalistą, głosił uniwersalną prawdę o integralnych prawach człowieka, których naturę wywodził z godności osoby ludzkiej. Ks. prof. dr hab. Franciszek Mazurek wyodrębniał prawa człowieka od sposobów ich protekcji. Uznawał, że prawa człowieka są niepodzielne, zaś dróg dochodzenia praw człowieka dochodzenia jest wiele, można to czynić zarówno na drodze prawnej, jak i pozaprawnej. Ks. prof. dr hab. Franciszek Mazurek zdobył szerokie uznanie międzynarodowe wśród politologów, socjologów i przedstawicieli nauk prawnych. Jego prace zostały opublikowane w cenionych czasopismach naukowych w języku niemieckim, francuskim i angielskim. Pełnił również szereg funkcji w krajowych i międzynarodowych gremiach naukowych.

Pani Profesor Hanna Waśkiewicz (1919-1993), badaczka i ceniony dydaktyk w zakresie filozofii prawa, prawa naturalnego oraz praw człowieka, była do 1993 r. kierownikiem Katedry Socjologii Prawa i Moralności KUL. Swoją ścieżkę naukową rozpoczęła na Uniwersytecie Warszawskim, jednak swoje dalsze losy związała z KUL. Filozofia praw człowieka Hanny Waśkiewicz, poczynając od prawa naturalnego poprzez socjologię prawa i praw człowieka, tworzy spójny system poglądów i logicznie zamykającą się całość. Pani prof. dr hab. Hanna Waśkiewicz uznawała, że prawo naturalne ma charakter prawny, nie jest niedoścignionym ideałem, bądź też zespołem norm moralnych. Profesor Waśkiewicz wciąż pozostaje jedną z najbardziej inspirujących polską doktrynę praw człowieka badaczką.

Mając na uwadze powyższe, znamienite tradycje badawcze, punktem wyjścia i przewodnim nurtem dla badań prowadzonych w Katedrze Praw Człowieka i Prawa Humanitarnego uczyniono godność osoby ludzkiej. Przez pracowników Katedry Praw Człowieka jest ona uznawana jako norma fundamentalna (lex fundamentalis) oraz źródło wszystkich praw i wolności człowieka. Motto działalności Katedry zostało natomiast zaczerpnięte z Preambuły Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r. i brzmi „Zważywszy na uznanie przyrodzonej godności oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju świata (…)”.

Założycielem i kierownikiem Katedry Praw Człowieka i Humanitarnego jest ks. dr hab. Krzysztof Orzeszyna, prof. KUL, posiadający stopień dr. hab. nauk prawnych w zakresie prawa, specjalność: prawo Unii Europejskiej. W latach 1984-1990 ksiądz profesor odbył studia na Wydziale Teologii Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, uzyskując tytuł magistra teologii. W latach 1992-1995 odbył w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim studia specjalistyczne z zakresu prawa kanonicznego, uzyskując tytuł magistra licencjata na podstawie pracy pt.: Pastoralny charakter kurii diecezjalnej, napisanej pod kierunkiem ks. prof. dra hab. Tadeusza Pieronka (PAT). Następnie w latach 1994-2000 odbył studia specjalistyczne z zakresu prawa, uzyskując tytuł magistra prawa na podstawie pracy pt.: Wolność religijna w świetle dokumentów międzynarodowych: powszechnych i europejskich, napisanej pod kierunkiem prof. dr hab. Anny Przyborowskiej-Klimczak. W latach 1996-1998 jako stypendysta rządu francuskiego odbył studia doktoranckie w Instytucie Katolickim w Paryżu. W dniu 26 września 2000 r. uzyskał stopień naukowy doktora nauk prawnych na podstawie rozprawy pt.: Urząd wikariusza biskupiego w prawie powszechnym kościoła łacińskiego, jej promotorem był prof. dr hab. Józef Krukowski, natomiast funkcję recenzentów pełnili: prof. dr hab. Antoni Dębiński (KUL) oraz prof. dr hab. Józef Wroceński (UKSW). Dnia 4 listopada 2008 r. uzyskał stopień dr. hab. nauk prawnych w zakresie prawa, specjalność: prawo Unii Europejskiej.

Ks. dr hab. Krzysztof Orzeszyna, prof. KUL jest również cenionym praktykiem prawa. Łącząc pracę na KUL, ks. dr hab. Krzysztof Orzeszyna, prof. KUL pełni jednocześnie funkcję adwokata kościelnego przy sądzie metropolitarnym w Częstochowie, a od 1 października 2012 r. do 30 września 2016 r. był profesorem AON w Instytucie Prawa i Administracji na Wydziale Bezpieczeństwa Narodowego Akademii Obrony Narodowej w Warszawie. W l. 2014-2017 był reprezentantem Konferencji Episkopatu Polski w pracach grupy ds. prawnych przy Komisji Episkopatu Wspólnoty Europejskiej (COMECE) w Brukseli. Jest autorem i współautorem ponad stu publikacji naukowych i inicjatorem kilkudziesięciu projektów badawczych. Był promotorem przeszło stu prac magisterskich i sześciu rozpraw doktorskich z zakresu praw człowieka i sposobów ich ochrony.

Z początkiem roku akademickiego 2011/2012 w katedrze zatrudniono Michała Skwarzyńskiego. Pod kierunkiem dr hab. Krzysztofa Orzeszyny, prof. KUL przygotował, a następnie obronił rozprawę doktorską pt.: „Specyfika prawa człowieka do własności intelektualnej a granice jej dziedziczenia w polskim porządku prawnym”. Dysertacja dotyczyła zagadnień związanych z systemem praw człowieka, wskazujących na prawo człowieka do własności intelektualnej i prawo człowieka do dziedziczenia oraz zagadnień cywilistycznych związanych z dziedziczeniem praw autorskich. Tezą rozprawy jest twierdzenie, iż istnieje specyficzne prawo człowieka do własności intelektualnej, a także specyficzne prawo człowieka do dziedziczenia własności intelektualnej. Analiza dotyczyła zagadnienia losów praw autorskich osobistych twórcy po jego śmierci. W roku 2012 r. dr Michał Skwarzyński uzyskał stopień doktora nauk prawnych o specjalności prawa człowieka, oraz został wpisany na listę adwokacką Lubelskiej Izby Adwokackiej. Obecnie jest on adiunktem i sekretarzem Katedry, opiekunem II roku prawa. Jest również cenionym adwokatem, praktykiem prawa, właścicielem kancelarii adwokackiej, członkiem zespołu ekspertów KUL.

W 2016 r. skład Katedry uległ dalszemu poszerzeniu w związku z zatrudnieniem doktora Roberta Tabaszewskiego. W latach 2011-2015, pod opieką ks. prof. KUL dr hab. Krzysztofa Orzeszyny, brał on udział w projekcie Międzywydziałowych Interdyscyplinarnych Studiów Doktoranckich (MISH) uzyskując specjalistyczną kompetencję brokera innowacji, a następnie przygotowywał rozprawę doktorską. Jego dysertacja pt. „Prawo do zdrowia i jego miejsce w systemach ochrony praw człowieka” została obroniona 22 września 2018 r. i dotyczyła specyfiki prawa człowieka do zdrowia oraz możliwości jego prawnego dochodzenia. W l. 2011-2015 r. przez trzy kadencje pełnił funkcję Przewodniczącego Rady Doktorantów i Senatora KUL. Obecnie dr Robert Tabaszewski jest adiunktem i sekretarzem Rady Wydziału oraz opiekunem III roku prawa. Od 2015 r. jest adwokatem - członkiem Lubelskiej Izby Adwokackiej.

Prace badawcze prowadzone przez pracowników Katedry Praw Człowieka wpisują się w najbardziej aktualne problemy badawcze. Celem prowadzonych w Katedrze Praw Człowieka badań jest określenie specyfiki konkretnych systemów praw człowieka, tj. systemu uniwersalnego, systemów kontynentalnych i krajowych, w systemie ochrony praw człowieka z perspektywy ich ochrony. Generacyjność w tym zakresie determinuje zupełnie inną skuteczność systemu praw człowieka. Badania prowadzone są na tle Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i systemu ochrony praw człowieka realizowanego przez Radę Europy, jak i systemu ochrony Unii Europejskiej i Karty Praw Podstawowych. Jednakże konieczne jest powiązanie skutecznych mechanizmów ochrony praw człowieka w Europie z mniej wydolnym systemem uniwersalnym czy innymi systemami kontynentalnymi.