Księgi pamiątkowe KUL jako źródło wiedzy o Uniwersytecie
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II ma 100 lat. Jak przystało na środowisko naukowe, gdzie podstawą jest dążenie do szukania prawdy, również dzieje Uczelni zostały poddane badaniu krytycznemu.
Pierwszy raz próba spisania historii KUL została podjęta w 1938 r., z okazji 20-lecia istnienia Uczelni. Była to niewielkich rozmiarów, bo zaledwie piędziesięciostronicowa publikacja. Nie zanotowano nazwisk komitetu redakcyjnego, ani autorów poszczególnych tekstów. Można ją jednak uznać za pierwszą księgę jubileuszową (pamiątkową) ze względu na zakres poruszanych zagadnień: Zarys dziejów Uczelni, Organizacja studiów, Uprawnienia Uniwersytetu, Praca naukowa i wychowawcza, Działalność wychowawcza Uniwersytetu, Praca społeczna, Praca naukowa studentów, Pomoc finansowa dla studentów, Fundusze Uniwersytetu, Wnioski, W jaki sposób poprzeć Katolicki Uniwersytet Lubelski. W ostatniej części umieszczono spis pierwszych 26 publikacji wydanych w Towarzystwie Naukowym KUL (w latach 1934-1938), wydawnictwa przejęte przez Bibliotekę Uniwersytecką oraz 44 wydawnictwa Towarzystwa Wiedzy Chrześcijańskiej. Ze względu na otrzymanie pełni praw uniwersyteckich można tę publikację potraktować także jako informator o Uczelni.
Pierwsze informacje o wojennych kolejach losu Uniwersytetu w Lublinie oraz pierwszym roku akademickim po zakończeniu wojny znalazły się w Informatorze uniwersyteckim na rok akademicki 1946/47. Napisali je prof. Andrzej Wojtkowski z grupy historycznej, ks. prof. Piotr Kałwa, organizujący tajne nauczanie w Kielcach oraz ks. mgr Jan Michalski, uczestnik tajnego nauczania w Warszawie. Nauczanie studentów podczas wojny organizowano w tych miastach pod egidą KUL. W samym zaś Lublinie tajne nauczanie prowadzono w lokalach prywatnych dla studentów Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych, a indywidualne nauczanie dla studentów Wydziału Nauk Humanistycznych zorganizował prof. Mieczysław Popławski.
Trzydziestolecie istnienia KUL (1948 r.) zaakcentowano wydaną rok wcześniej publikacją pt. Katolicki Uniwersytet Lubelski. „Deo et Patriae”. Pierwszy artykuł był refleksją nad katolickim uniwersytetem w ogóle. Napisał go nowy ordynariusz lubelski (drugi Wielki Kanclerz KUL), a zarazem jej przedwojenny absolwent, bp Stefan Wyszyński, późniejszy Prymas Tysiąclecia. W kolejnych tekstach sufragan lubelski bp Zdzisław Goliński przedstawił sylwetkę poprzedniego ordynariusza Mariana Leona Fulmana – pierwszego Wielkiego Kanclerza KUL oraz zmarłego podczas wojny Rektora Uczelni, ks. Antoniego Szymańskiego. Następnie umieszczono przemówienie nowego Rektora, ks. Antoniego Słomkowskiego, wygłoszone na inauguracji roku akademickiego 1946/47. Była to zarazem prezentacja ówczesnego stanu Uczelni. Ksiądz Edward Niećko zamieścił swoją refleksję na temat KUL jako spadkobiercy Akademii Zamojskiej, a ks. Jerzy Mirewicz TJ krótko opisał duszpasterstwo akademickie. Wydanie publikacji było także okazją do skierowania prośby o wsparcie odbudowy Uniwersytetu, za pośrednictwem Towarzystwa Przyjaciół KUL. Zamieszczono tam również listy datków, przesłane z poszczególnych diecezji, a także przedruki pozwoleń władz państwowych na przeprowadzenie ogólnopolskiej zbiórki w 1947 r. Na końcu książki umieszczono informacje o powstałym po wojnie Studium Zagadnień Społecznych i Gospodarczych Wsi (zlikwidowanego przez władze w 1949 r.), a także reaktywowanego stowarzyszenia „Bratnia Pomoc” (zlikwidowanego w 1950 r.).
Następne dziesięciolecie Uniwersytetu uczczono wydając drukiem w 1958 r. w Towarzystwie Naukowym KUL wspomnienia studentów i pracowników, opisujące poszczególne agendy uniwersyteckie. Komitet redakcyjny stanowili: ks. prof. Marian Rechowicz (Rektor), prof. Jan Stanisław Łoś (Dziekan WNH), prof. Irena Sławińska i prof. Czesław Zgorzelski. Na końcu zamieszczono kalendarium historyczne, autorstwa mgr. Józefa Szymańskiego, oraz wydarzenia z roku akademickiego 1957/58, autorstwa mgr. Adama Stanowskiego.
W 1968 r. Katolicki Uniwersytet Lubelski obchodził już 50. rocznicę powstania. Z tej okazji wydano niewielką publikację, gdzie poruszono zagadnienia historii KUL w minionym półwieczu oraz dokonano bilansu jego dokonań, a także omówiono pomoc dla młodzieży akademickiej, działalność takich organizacji, jak Towarzystwo Naukowe KUL oraz wydawnictwa uniwersyteckie, Biblioteka Uniwersytecka i Towarzystwo Przyjaciół KUL. Każdy z tekstów miał charakter autorski, natomiast nie podano składu komitetu redakcyjnego. Rok później ukazała się kolejna publikacja, obszerniejsza niż poprzednia (liczyła 376 strony), z zaznaczeniem w tytule "księga pamiątkowa". Jak na złoty jubileusz przystało, znalazły się w niej artykuły na temat historii Uczelni w ciągu półwiecza jej istnienia. W odróżnieniu od poprzednich publikacji, teksty posiadały przypisy oraz miały charakter naukowy. Komitet redakcyjny tworzyli: ks. prof. Marian Rechowicz (redaktor naczelny), prof. Zygmunt Sułowski (zastępca redaktora naczelnego, kierownik Sekcji Historii), Wiesław Müller (sekretarz redakcji, historyk), prof. Stefan Kunowski (pedagog) oraz prof. Andrzej Wojtkowski (historyk). Wspomnieć należy m.in. artykuł napisany przez tego ostatniego, prezentujący dzieje KUL w latach 1918-1944. Autor korzystał w nim z licznych źródeł, przede wszystkim z Archiwum Uniwersyteckiego oraz lokalnej prasy. Na uwagę zasługuje też spis wykładowców Uniwersytetu, sporządzony na podstawie informatorów z poszczególnych lat akademickich. Za lata powojenne umieszczono także kronikę wydarzeń uniwersyteckich oraz spis wykładów podczas kolejnych inauguracji. Następnie szczegółowo omówiono powojenną pracę na wszystkich istniejących wówczas czterech Wydziałach (Teologii, Prawa Kanonicznego, Filozofii Chrześcijańskiej i Nauk Humanistycznych) oraz na zlikwidowanym przez komunistów w 1952 r. Wydziale Nauk Prawnych i Społeczno-Ekonomicznych. Przedstawiono tam też spis wszystkich wykładowców, z podziałem na stopnie naukowe, a w przypadku profesorów zamieszczono ich krótkie biogramy. Pozostałe artykuły opisywały poszczególne agendy uniwersyteckie w ciągu półwiecza ich trwania.
Kontynuację tego monumentalnego wydawnictwa stanowiła księga pamiątkowa pod redakcją ks. prof. Mariana Ruseckiego, wydana w 1994 r. z okazji 75-lecia Uczelni. Zawierała ona bowiem informacje za lata 1969-1993, tzn. za kolejne ćwierćwiecze istnienia Uczelni. Liczyła aż 880 stron. Przybliżono w niej sylwetki rektorów, znane osobistości pracujące niegdyś na KUL-u (papieża Jana Pawła II, prymasa Stefana Wyszyńskiego, biskupów, dyplomatów i pracowników administracji państwowej oraz doktorów honoris causa). Przedstawiono działalność poszczególnych Wydziałów, w tym powstały w 1981 r. jako piąty, Wydział Nauk Społecznych, a także instytucji międzywydziałowych i innych agend uniwersyteckich. Zaprezentowano także biogramy pracowników naukowo-dydaktycznych KUL, zawarte na 149 stronach, a także wykaz prac dyplomowych studentów KUL. Na końcu znalazły się fotografie. Uzupełnienie księgi stanowił album z okolicznościowej wystawy, poświęconej rocznicy powstania Uniwersytetu. Oprócz krótkich tekstów o przeszłości KUL, omówieniu jego agend oraz działalności znalazło się tam mnóstwo zdjęć, zarówno o treści historycznej, jak i obrazujących ówczesnych pracowników i budynki uniwersyteckie. O ile księga zawierała przede wszystkim teksty, uzupełnione fotografiami, to album eksponował zdjęcia, uzupełnione odpowiednimi komentarzami.
Pięć lat później (1998 r.) przypadł kolejny jubileusz – 80. rocznica powstania KUL. W dniu 26 marca w auli uniwersyteckiej razem z nowopowstałym Odziałem Lubelskim PAN zorganizowano sympozjum na temat osiągnięć naukowych Uczelni. Jej owocem była 194-stronicowa okolicznościowa publikacja pod redakcją Andrzeja Szostka MIC, ówczesnego Rektora. Znalazły się tam artykuły na temat dorobku ówczesnych sześciu wydziałów (Teologii; Prawa Kanonicznego i Świeckiego; Filozofii; Nauk Humanistycznych; Nauk Społecznych; Matematyczno-Przyrodniczego) oraz jednostek międzywydziałowych. Na końcu umieszczono artykuł poświęcony profesorom KUL, którzy byli członkami Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk.
Szczególną publikacją była pozycja wydana w 2008 r., z okazji 90-lecia Uczelni. Opracowano ją w Instytucie Leksykograficznym KUL pod redakcją Eugeniusza Ziemanna SCJ i Grzegorza Kramarka, a współwydawcą było Towarzystwo Naukowe KUL. Zawierała ona rozszerzone i uaktualnione, bądź całkowicie zmienione, hasła Katolicki Uniwersytet Lubelski oraz Jan Paweł II, zawarte w VII i VIII tomach Encyklopedii Katolickiej. W części pierwszej, dotyczącej Uniwersytetu, poszczególni autorzy zawarli następujące jego aspekty: dzieje, organizacja, działalność (gdzie omówiono poszczególne wydziały oraz instytuty, omawiając kierunki badań w poszczególnych katedrach, a także Bibliotekę Uniwersytecką oraz działalność kulturalną i sportową) i kontakty międzyuczelniane. Część drugą poświęcono osobie papieża Jana Pawła II, który przez 24 lata był profesorem Uniwersytetu. Zaprezentowano jego życie i działalność, zagraniczne podróże apostolskie, dzieła, myśl filozoficzną i teologiczną oraz jego związki z KUL-em.
Z okazji setnej rocznicy powstania Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, która przypadła w 2018 r., ukazała się nakładem Wydawnictwa KUL wyjątkowa publikacja. Była to Encyklopedia 100-lecia KUL, opracowana przez zespół redakcyjny, pod kierunkiem Edwarda Gigilewicza. W dwóch tomach (I – litery A-Ł, II – litery M-Ż) opracowano 2950 haseł, napisanych przez różnych autorów. W rozbudowanej formie zaprezentowano nie tylko biogramy – samodzielnych pracowników naukowo-dydaktycznych (profesorów i doktorów habilitowanych), zasłużonych naukowców, kierowników administracji uniwersyteckiej, absolwentów, doktorów honoris causa czy laureatów nagród – ale również dzieje jednostek uniwersyteckich, ośrodków i centr naukowo-badawczych, agend administracyjnych, fundacji, kół studenckich, towarzystw, stowarzyszeń, organizacji i innych. W Encyklopedii uwzględniono informacje aktualne na dzień 28 lutego 2018 r.
Wszystkie publikacje powstałe z okazji poszczególnych rocznic KUL, które można ogólnie nazwać księgami pamiątkowymi, są niezwykle cenną pamiątką opowiadającą o przeszłości Uniwersytetu. Większość z nich zawiera fotografie, które stanowią ciekawe uzupełnienie tekstów.
Bibliografia:
Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 1938.
Skład osobowy, spis wykładów i instytucji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w roku akad. 1946/47 oraz sprawozdanie za lata poprzednie, Lublin 1947.
Katolicki Uniwersytet Lubelski. „Deo et Patriae”, Lublin 1947.
Katolicki Uniwersytet Lubelski w oczach wychowanków. Założenia, wspomnienia, sprawozdania, red. M. Rechowicz i in., Lublin 1958.
Katolicki Uniwersytet Lubelski. 50 lat istnienia i działalności, Lublin 1968.
Księga jubileuszowa 50-lecia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, red. Stefan Kunowski i in., Lublin 1969.
Księga pamiątkowa w 75-lecie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wkład w kulturę polską w latach 1968-1993, red. M. Rusecki, Lublin 1994.
Katolicki Uniwersytet Lubelski 75 lat w służbie Bogu i Ojczyźnie. Album jubileuszowej wystawy, oprac. Z. Uchnast, J. Szymik, J. Koziej, M. Wandrasz, Lublin, 1994.
Nauka i wiara. 80 lat Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, red. A. Szostek, Lublin 1999.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. 90 lat istnienia, red. G. Kramarek, E. Ziemann, Lublin 2008.
Encyklopedia 100-lecia KUL, red. E. Gigilewicz, M. Babiński, K. Brzezińska i in., t. I-II, Lublin 2018.
Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 1938.
Skład osobowy, spis wykładów i instytucji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w roku akad. 1946/47 oraz sprawozdanie za lata poprzednie, Lublin 1947.
Katolicki Uniwersytet Lubelski. „Deo et Patriae”, Lublin 1947.
Katolicki Uniwersytet Lubelski w oczach wychowanków. Założenia, wspomnienia, sprawozdania, red. M. Rechowicz i in., Lublin 1958.
Katolicki Uniwersytet Lubelski. 50 lat istnienia i działalności, Lublin 1968.
Księga jubileuszowa 50-lecia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, red. Stefan Kunowski i in., Lublin 1969.
Księga pamiątkowa w 75-lecie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wkład w kulturę polską w latach 1968-1993, red. M. Rusecki, Lublin 1994.
Katolicki Uniwersytet Lubelski 75 lat w służbie Bogu i Ojczyźnie. Album jubileuszowej wystawy, oprac. Z. Uchnast, J. Szymik, J. Koziej, M. Wandrasz, Lublin, 1994.
Nauka i wiara. 80 lat Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, red. A. Szostek, Lublin 1999.
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. 90 lat istnienia, red. G. Kramarek, E. Ziemann, Lublin 2008.
Encyklopedia 100-lecia KUL, red. E. Gigilewicz, M. Babiński, K. Brzezińska i in., t. I-II, Lublin 2018.
dr Grzegorz Misiura
WSPÓŁPRACA
