Katedra Historii Starożytnej, Bizantyńskiej i Średniowiecznej powstała w wyniku połączenia dwóch odrębnych jednostek: Katedry Historii Średniowiecznej oraz Katedry Historii Starożytnej i Bizantyńskiej.

Spośród pracowników dotychczasowej Katedry Historii Starożytnej i Bizantyńskiej, dr hab. Piotr Kochanek, w ramach badań nad historią Bizancjum, prowadzi już od kilku lat prace nad obrazem Cesarstwa Wschodniego w kartografii Zachodu. Efektem tych działań jest m.in. seria artykułów: Генезис схематического образа побережья Чёрнoгo Моря на картах ΧV века, “Bulgarian Historical Review” 41 (2013) nr 3-4, s. 3-32; Winiety metropolii Pentarchii na mapach średniowiecznych i wczesnonowożytnych, “Vox Patrum” 34 (2014) t. 62, s. 213-296; Kartografia antropomorficzna a europejska ideologia hierarchii narodów, [w:] Kreowanie społeczeństwa niewiedzy, redakcja: A. Jabłoński, J. Szymczyk, M. Zemło, Lublin, Wydawnictwo KUL, 2015 (Studia nad Wiedzą, 7), s. 101-159; Cesarstwo Bizantyńskie w kartografii Zachodu około roku 1000, “Teka Komisji Historycznej PAN (Lublin)” 12 (2015), s. 7-34; Winieta Konstantynopola na mapie z Ebstorf, [w:] Metropolia na skrzyżowaniu mórz i kontynentów. Wczesno- i średniobizantyński Konstantynopol jako miasto portowe, red. M.J. Leszka, K. Marinow, Łódź 2016 (Byzantina Lodziensia, 23), s. 113-135 i 265-266; Graphisches Schema des nordöstlichen Teils von Asien auf ausgewählten mittelalterlichen Weltkarten, “Przegląd Piśmiennictwa Teologicznego” 23 (2017) nr 2(46), s. 219-304; Vignetten von Konstantinopel in den mittelalterlichen und frühneuzeitlichen Karten. Die Entwicklung des grafischen Topos der Stadt, “Vox Patrum” 38 (2018) t. 70, s. 395-448. Drugim przedmiotem badań są świątynie i klasztory Konstantynopola, a w szczególności tzw. Bazylika Apostołów. Trzecim natomiast jest Jerozolima w źródłach literackich i ikonograficznych. Wszystkie trzy kierunki badań znajdować będą swe odzwierciedlenie w publikacjach polsko- i obcojęzycznych (ze szczególnym uwzględnieniem czasopism punktowanych i wydawnictw z listy ministerialnej) oraz w wystąpieniach konferencyjnych.

Podstawowym polem badawczym drugiego pracownika dotychczasowej Katedry Historii Starożytnej i Bizantyńskiej, dr hab. Macieja Münnicha, prof. KUL jest starożytny Bliski Wschód. Zajmuje się on przede wszystkim zagadnieniami związanymi z historią religii tego regionu, a szczególnie religią Semitów Zachodnich. W tym nurcie mieściły się jego najważniejsze prace: Obraz Jahwe jako władcy choroby w Biblii Hebrajskiej na tle bóstw bliskowschodnich, Lublin 2004 oraz Reszef – bóg starożytnego Orientu, (Studia Historico-Biblica 3), Lublin 2011. Ta druga praca została także wydana w wersji poprawionej jako: The God Resheph in the Ancient Near East, (Orientalische Religionen in der Antike/Oriental Religions in Antiquity 11), Tübingen 2013. Obecnie dr hab. Maciej Münnich, prof. KUL jest kierownikiem grantu NPRH moduł Uniwersalia 2.2 „Teksty ugaryckie – przekład i komentarz”, co wpisuje się w badania nad religiami starożytnego Syro-Kanaanu. Grant zgodnie z harmonogramem powinien zakończyć się w 2021 roku. Ponadto planowane są dalsze publikacje związane z wykorzystaniem archeologii w studiach biblijnych. Już wcześniej opublikowana została praca Czy istniało królestwo Dawida? Najnowsze wykopaliska w Khirbet Qeiyafa, (Co to wszystko znaczy?), Lublin 2014. Kolejnym polem badawczym, które jest eksplorowane przez dr hab. Macieja Münnicha, prof. KUL, ale tym razem nie związanym już ze światem starożytnym,  jest sytuacja geopolityczna współczesnego Bliskiego Wschodu. Efektem tych badań była książka Syria wiosną 2015. Spojrzenie niepoprawne politycznie, Lublin 2015. Planowane są także dalsze publikacje dotyczące tego zagadnienia.

Wiodącym kierunkiem badań naukowych, podejmowanych i realizowanych przez pracowników dotychczasowej Katedry Historii Średniowiecznej, jest historia społeczno-religijna epoki średniowiecza (monografia prof. dr. hab. Leszka Wojciechowskiego Drzewo przenajszlachetniejsze: problematyka Drzewa Krzyża w chrześcijaństwie zachodnim (IV-połowa XVII wieku). Od legend do kontrowersji wyznaniowych i piśmiennictwa specjalistycznego, Lublin 2003). W zakresie dziejów Kościoła w Polsce powstały prace na temat jego struktur organizacyjnych i terytorialnych, uposażenia i finansowania instytucji kościelnych (praca dr. hab. Piotra Plisieckiego Relacje dziesięcinne w dekanacie Kije według tzw. Liber Beneficiorum Jana Długosza: wykazy i tabele, Lublin 2012) oraz ich wpływu na funkcjonowanie różnych kręgów i środowisk społecznych (m. in. w miastach: monografia dr. hab. Andrzeja Niewińskiego, prof. KUL Przestrzeń kościelna w topografii średniowiecznego Krakowa. Próba syntezy, Lublin 2004, w odniesieniu do przestrzeni gospodarczej i społecznej: monografia dr. hab. Piotra Plisieckiego Młyny wodne w województwie lubelskim do schyłku XVI w., Lublin 2015). Dodatkowo prowadzone są badania obejmujące historię monastycyzmu średniowiecznego (praca dr. hab. Piotra Plisieckiego Marcin z Tours zwyczajny święty, Lublin 2007).

W kręgu zainteresowań badawczych są także dzieje dawnej wojskowości, nauki pomocnicze historii (weksylologia) (monografie dr. hab. Jana Ptaka: Chorągiew w komunikacji społecznej w Polsce piastowskiej i jagiellońskiej, Lublin 2002; Weksylologia polska. Zarys problematyki, Warszawa 2016) oraz dzieje epoki jagiellońskiej (monografia dr hab. Agnieszki Januszek – Sieradzkiej: Królowa Barbara Radziwiłłówna w dworskim mikroświecie, 2017).

 

Prof. dr hab. Leszek Wojciechowski (kierownik Katedry Historii Starożytnej, Bizantyńskiej i Średniowiecznej) prowadzi prace nad średniowiecznymi i wczesnonowożytnymi przekazami dotyczącymi podróży i pielgrzymek, zwłaszcza do Ziemi Świętej (edycje i tłumaczenia tekstów). W zakres jego zainteresowań wchodzą także studia nad średniowieczną religijnością i dziejami sanktuariów (w najbliższym czasie przewidziana jest edycja tekstów dotyczących sanktuarium Krzyża Świętego w Lublinie i sanktuarium w Milatynie). Prof. Leszek Wojciechowski prowadzi także badania nad średniowiecznym i wczesnonowożytnym nurtem encyklopedycznym.

 

Dr hab. Andrzej Niewiński, prof. KUL prowadzi w ramach Katedry Historii Średniowiecznej badania naukowe w zakresie następujących zagadnień:

- proces wykupu i traktowania jeńców z niewoli;

Wykup jeńców zyskał szerokie zastosowanie już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, natomiast w pełnym średniowieczu nadano mu status priorytetowy, co często tłumaczono wpływami znacznie już wówczas rozpowszechnionej nauki chrześcijańskiej. Za najważniejszą kwestię należy traktować fakt, iż w wiekach średnich wykształcony etos rycerski związany z traktowaniem i dolą jeńców ugruntowany został w tradycji biblijnej i antycznej.

- kształtowanie etosu rycerskiego;

Bada proces tworzenia i stopniowego rozwoju ideałów życia rycerza, zwany etosem rycerskim. Głównym powodem kształtowania ideałów rycerskich było zaangażowanie się rycerstwa Europy Zachodniej w walkę z niewiernymi w Ziemi Świętej i rekonkwistą.

- wojna i prawo wojny;

Za najważniejsze osiągnięcie badawcze dr hab. Andrzeja Niewińskiego, prof. KUL należy uznać wykorzystanie źródeł dotychczas w Polsce nie publikowanych w kontekście zagadnienia prawa wojny. Najwcześniejszym z tych źródeł jest kodeks prawny Siete Partidas z ok. 1260 r., wydany przez Alfonsa X Mądrego, będący obszerną kompilacją prawa rzymskiego i prawa zwyczajowego.

Obecnie dr hab. Andrzej Niewiński, prof. KUL przygotowuje monografię na temat usystematyzowanych średniowiecznych regulacji i norm dotyczących jeńców wojennych, sposobów traktowania jeńca, postępowania w zakresie jego majątku i praw majątkowych, powodów uwolnienia oraz wskazania, na kim konkretnie taki obowiązek spoczywał.

 

Badania naukowe oraz publikacje dr. hab. Piotra Plisieckiego dotyczą szeroko rozumianej historii Kościoła oraz społeczeństwa w średniowieczu co ściśle wiąże się z programem badawczym Katedry Historii Średniowiecznej. Pan Doktor, w nawiązaniu do badań Prof. Eugeniusza Wiśniowskiego (dawnego kierownika Katedry Historii Średniowiecznej), pracuje nad monografią poświęconą strukturze i dziejom archidiakonatu lubelskiego w XV w (monografia powinna ukazać się w 2020/21 roku). Jednocześnie prowadzi on badania (zapoczątkowane w Katedrze Historii Średniowiecznej) nad siecią parafialną i dziesięcinną średniowiecznej diecezji krakowskiej. W listopadzie 2019 roku na zaproszenie historyków francuskich (École Normale Supérieure Paris, Université Rennes 2) dr hab. Piotr Plisiecki  prezentował dorobek pracowników Katedry Historii Średniowiecznej w tej kwestii (planowana jest wspólna, międzynarodowa publikacja). Podobnie jak w latach ubiegłych (2013 – 2018), w ramach nawiązanej przez siebie współpracy z Universidad de Navarra w Pamplonie (Hiszpania), Piotr Plisiecki zamierza kontynuować wspólne badania poświęcone przestrzeni religijnej w średniowiecznej Europie.

Tak jak w latach 2017, 2018, także obecnie dr hab. Piotr Plisiecki deklaruje dalszą współpracę z lubelskimi archeologami i prehistorykami działającymi pod kierunkiem dr. Rafała Niedźwiadka. Pod opieką Katedry znajdują się zabytki archeologiczne, wykorzystywane przez Piotra Plisieckiego podczas zajęć dydaktycznych. Planowana jest także kontynuacja współpracy z wyżej wspomnianymi archeologami poświęcona początkom kościoła w średniowiecznym Lublinie (pierwsza wspólna publikacja na ten temat ukazała się w 2019 r.) oraz początkom Lublina (wspólna publikacja w 2017 r.). Od 2018 r. dr hab. Piotr Plisiecki uczestniczy aktywnie w badaniach archeologicznych na terenie Lublina, prowadzonych przez wyżej wymienionych archeologów.   

Dr hab. Piotr Plisiecki współpracuje ponadto w zakresie badań nad historią Kościoła oraz prehistorią z historykami z University of Malta (prowadził tam wykłady w 2017 r.), Hrvatsko Katoličko Sveučilište w Zagrzebiu (wykłady w 2015 r.) oraz historykami i badaczami dziejów kultury z Tangaza University College i Catholic University of East Africa w Nairobi, Kenia (wykłady i badania w 2019).

Dr hab. Jan Ptak planuje kontynuowanie prac nad zagadnieniami koncentrującymi się wokół wojny w średniowieczu i wpływu sfery militarnej na pozostałe dziedziny życia zbiorowego, zwłaszcza na ustrój państwa, funkcjonowanie aparatu władzy, a oraz na twórczość piśmienniczą i artystyczną. Jego najbliższym zamierzeniem jest przygotowanie do druku obszernego opracowania Monarcha na wojnie, w którym zostaną przedstawione problemy osobistego udziału osób panujących w działaniach wojennych, a także ich roli dowódczej i organizatorskiej w przedsięwzięciach o charakterze militarnym.

Drugim obszarem zamierzonych badań dr. hab. Jana Ptaka są systemy znaków (takie jak herby, nazwy, insygnia i atrybuty) służących identyfikacji osób i zbiorowości. W tym zakresie jest planowane przez niego napisanie tekstu o znakach bojowych używanych w dawnych wojskach polskich, będącego częścią syntezy polskiej wojskowości przygotowywanej przez zespół badaczy z różnych ośrodków naukowych. Chciałby także zająć się szerzej problematyką znaczenia Jana Długosza w kształtowaniu się późnośredniowiecznej polskiej heraldyki.

Prace naukowo-badawcze dr hab. Agnieszki Januszek – Sieradzkiej skupione są wokół problematyki dworu królewskiego Jagiellonów, zwłaszcza w okresie panowania dwóch ostatnich przedstawicieli tej dynastii na polskim tronie – Zygmunta I Starego (1506-1548) i Zygmunta II Augusta (1548-1572). Problematyka ta znalazła swój wyraz zarówno w opublikowanej w 2017 r. książce Królowa Barbara Radziwiłłówna w dworskim mikroświecie, jak i w szeregu artykułów naukowych publikowanych zarówno w czasopismach naukowych, także za granicą (Czechy) jak i w pracach wieloautorskich pod redakcją. Będzie ona także realizowana w dwóch podstawowych wymiarach, związanych z następującymi grantami naukowymi, w których dr hab. Agnieszka Januszek – Sieradzka jest wykonawcą:

• Badania nad dworzanami na dworach królowych polskich w XVI wieku (żony króla Zygmunta Starego i żony króla Zygmunta Augusta) w związku z uczestnictwem w grancie NCN Dworzanin polski na dworze Jagiellonów i królów elekcyjnych. Pozycja, system wartości, wzorzec osobowy.
• Badania dotyczące jednej z królowych – Barbary Radziwiłłówny, przyjmą także formę badań i przygotowania itinerarium tej królowej w serii „Itineraria Jagiellonów” Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk i Polskiego Towarzystwa Historycznego, poprzez włączenie do grantu dedykowanego opracowaniu itinerariów władców i królowych z tej dynastii (dotychczas ukazały się cztery jej tomy, żaden z nich nie dotyczył jednak królowej).
• Badania nad dworem królewskim króla Zygmunta I w kontekście jego roli i znaczenia militarnego związane z uczestnictwem w grancie NPRH Epoka jagiellońska i jej dziedzictwo w I Rzeczypospolitej do 1795 roku. Źródła do dziejów wojskowości polskiej w epoce Jagiellonów.

 

Ponadto dr hab. Agnieszka Januszek – Sieradzka planuje kontynuowanie badań dotyczących panowania króla Zygmunta Augusta w wymiarze innym niż dworski – politycznym, kulturalnym, gospodarczym. Szczególne znaczenie mają uzyskać studia nad zjawiskiem „sprawczości rzeczy (artefaktów)”, które stanowią interesujące ujęcie procesów z punktu widzenia antropologiczno-socjologicznego (performatyki). Interpretacja procesów społecznych, kulturalnych, polityczno-ideologicznych w kontekście sprawczości rzeczy (przedmiotów, artefaktów, dekoracji, otoczenia, obiektów) wydaje się tematem świeżym i dającym nowe możliwości interpretacyjne.