J. Nastalska-Wiśnicka, Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Kronika stulecia 1918–2018, Lublin 2020.

 

W 2020 roku, nakładem Wydawnictwa KUL, ukazała się książka dr Joanny Nastalskiej-Wiśnickiej Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Kronika stulecia 1918–2018. Jest to publikacja ważna i potrzebna zarówno w perspektywie badań nad historią, znaczeniem oraz rozwojem BU KUL, jak i dziejami Uniwersytetu, ponieważ, co zostało wielokrotnie podkreślone przez autorkę, losy Biblioteki są ściśle związane z samą Uczelnią. Publikacja powstała w związku ze stuleciem istnienia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II oraz jego Książnicy. Przedmowę do książki napisał ks. prof. Antoni Dębiński, rektor KUL w latach 2012–2020, natomiast Posłowie dyrektor Biblioteki, dr Katarzyna Kołakowska.

 

Dr Joanna Nastalska-Wiśnicka, starszy kustosz naukowy i kierowniczka Oddziału Informacji Naukowej BU KUL, jest z wykształcenia historykiem, bibliotekoznawcą oraz edytorem. Jej umiejętności, wsparte bogatym doświadczeniem, a także skrupulatną pracą nad źródłami, wpłynęły na kształt książki – monograficznego ujęcia dziejów, organizacji i działalności Biblioteki Uniwersyteckiej KUL. Kronika jest jedną z wielu publikacji autorki poświęconych Książnicy, przy czym – co należy podkreślić – stanowi jedyne, całościowe opracowanie działalności i rozwoju Instytucji na przestrzeni stu lat.

 

W 1971 roku czasopismo Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne poświęciło Bibliotece Uniwersyteckiej tom 23. Autorzy artykułów skupili się wówczas na ukazaniu m.in. roli Placówki, jej historii oraz funkcjonowania poszczególnych Oddziałów. Co znamienne, było to związane także z jubileuszem KUL oraz dwudziestoleciem pracy na stanowisku dyrektora BU KUL o. dr. hab. Romualda Gustawa OFM, wybitnego bibliotekarza, którego zasługi dla Książnicy opisała w swojej książce dr Nastalska-Wiśnicka. W 2004 roku, pod redakcją Małgorzaty Trojnackiej, ukazała się kolejna istotna pozycja, tym razem prezentująca najcenniejsze zasoby Instytucji pt. Zbiory Specjalne Biblioteki Uniwersyteckiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Należy podkreślić, że zwłaszcza w ostatnich latach opublikowano także inne dzieła poświęcone znaczeniu i bogactwu zasobów Placówki. W 2019 roku pod redakcją dr Katarzyny Kołakowskiej ukazał się album Ex thesauro. Skarby Biblioteki Uniwersyteckiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, a w 2020 roku odczytane z rękopisu i opracowane przez Jadwigę Jaźwierską Wspomnienia o ks. Idzim Radziszewskim i początkach Uniwersytetu 1917–1920 Emilii Szeligi-Szeligowskiej. Kronika w sposób gruntowny ukazuje natomiast dostępne zbiory biblioteczne, wydarzenia rozgrywające się w ciągu stu lat istnienia Książnicy oraz ludzi – zarówno budujących podstawy istnienia Placówki, jak i tych, którzy swoją pracą wpływają na jej obecny kształt.

 

Po wspomnianej Przedmowie ks. prof. Antoniego Dębińskiego, znajduje się Wykaz wykorzystanych źródeł i ich skrótów, a następnie zorganizowane w porządku chronologiczno-problemowym Wprowadzenie, w którym badaczka, wychodząc od historii Biblioteki, ukazała poszczególne etapy rozwoju Instytucji oraz jej rangę, przedstawiła cel pracy, strukturę i wykorzystane źródła. Uwagę zwraca ich różnorodność, wielość oraz swoboda autorki w posługiwaniu się nimi. Są to m.in. sprawozdania, korespondencja, a także wspomnienia zachowane w Archiwum Uniwersyteckim KUL oraz w Oddziale Zbiorów Specjalnych BU KUL.

 

Trzon książki stanowią cztery odrębne, zarówno pod względem treści, jak i metody pracy części, oddające pełny obraz Książnicy. Część pierwsza – Dzieje, organizacja, działalność – prezentuje pogłębione ujęcie historyczno-analityczne, część druga – Ilustracje – to zbiór podpisanych fotografii, część trzecia – Sprawozdanie z działalności Biblioteki Uniwersyteckiej KUL 1918–2018 – jest swoistą kroniką Instytucji. Na osobną uwagę zasługuje również Bibliografia jako czwarta część pracy, stanowiąca nie tylko wykaz opracowań, ale będąca samodzielnym opracowaniem źródeł i publikacji, która z pewnością okaże się narzędziem pomocnym dla kolejnych badań nad historią BU KUL i Uniwersytetu. Całość zamyka, pomocny przy tak obszernym dziele, indeks osobowy.

 

Na część pierwszą składa się osiem rozdziałów, Zakończenie oraz Posłowie. Kolejne rozdziały wyróżnia jasna i klarowna narracja oraz nieoceniona wartość merytoryczna. W pierwszym pt. Kwestie organizacyjno-prawne, autorka przywołując postać założyciela Biblioteki i Uniwersytetu, rektora KUL ks. Idziego Radziszewskiego, wskazała nie tylko na naturalny związek Książnicy z Uczelnią, ale także na jej rolę i charakter uniwersytecki oraz wynikające z tego rozwiązania formalne i regulacje prawne. Już w tej części można wyraźnie dostrzec zmiany, jakim podlegała Instytucja, której dzieje były nierozerwalnie związane również z samym Lublinem oraz sytuacją społeczno-polityczną kraju. Ta ostatnia jest ważnym tłem dla całej książki, ukazując jak duży wpływ na losy Książnicy ma Wielka Historia. Stąd w rozdziale drugim pt. Zbiory czytelnik może dostrzec, że pozyskiwanie i gromadzenie zasobów Biblioteki, niemal od samego początku istnienia Książnicy do końca PRL, a nawet w latach dziewięćdziesiątych (do 1997 roku BU nie miała prawa do egzemplarza obowiązkowego), było dużym wyzwaniem dla jej pracowników, zwłaszcza wobec trudnej sytuacji finansowej Placówki. Tym bardziej, jak podkreślała autorka, niezwykle ważna okazała się życzliwość i hojność darczyńców, dzięki którym zbiory były systematycznie powiększane i uzupełniane, także o bezcenne starodruki i rękopisy. Wśród osób szczególnie zasłużonych w gromadzeniu zasobów dr Joanna Nastalska-Wiśnicka wymieniła m.in. wspomnianego już ks. Idziego Radziszewskiego, dzięki któremu zaczęto gromadzić księgozbiór jeszcze przed 1918 rokiem w Piotrogrodzie; Emilię Szeligę-Szeligowską, która wraz ze współpracownikami, podczas II wojny światowej, narażając się na duże niebezpieczeństwo, udaremniła plany wywiezienia znacznej części książek do Rzeszy; o. Romualda Gustawa (dyrektora Biblioteki w latach 1950–1976) oraz Andrzeja Paluchowskiego (dyrektora w latach 1976–1997), dzięki którym do BU KUL trafiło wiele cennych i trudno dostępnych zbiorów zarówno polskich, jak i zagranicznych. Badaczka ukazała ponadto, w jaki sposób przenikała się historia księgozbioru z losami osób zaangażowanych w budowanie zaplecza naukowego dla studentów i pracowników KUL. Rozdział trzeci został poświęcony dyrektorom Biblioteki oraz jej pracownikom. Autorka zaznaczyła ich rolę i wpływ na Książnicę, opisała typy stanowisk służbowych, zmieniające się warunki zatrudnienia, stawiane wymagania i przysługujące przywileje. Podkreśliła, że pracownicy poza typowymi zajęciami bibliotecznymi, w związku z charakterem Instytucji, sami często prowadzą badania naukowe i publikują książki oraz angażują się w inicjatywy związane z literaturą, kulturą i sztuką. Na uwagę zasługują wnikliwe statystyki dotyczące zmieniającej się liczby pracowników, ale także informacje na temat opozycyjnej i konspiracyjnej działalności bibliotekarzy w czasie II wojny światowej i w okresie PRL, jak również ich członkostwo w organizacjach bibliotekarskich. Autorka ukazała w ten sposób środowisko biblioteczne, w którym przenikają się praca i pasja, mające wspólne źródło w oddaniu książkom. Następne rozdziały zatytułowane: Działalność podstawowa; Wystawy; Szkolenia, kursy, seminaria; Działalność naukowa i dydaktyczna, konferencje; Imprezy cykliczne i inne wydarzenia w Bibliotece zawierają informacje związane z tajnikami pracy w Książnicy oraz prowadzonymi w jej murach działaniami z zakresu nauki, dydaktyki, a także życia kulturalnego Biblioteki, Uniwersytetu i Lublina. W książce została przedstawiona imponująca liczba i spektrum podejmowanych inicjatyw, takich jak tworzenie ekspozycji, organizowanie wydarzeń o charakterze naukowym, prowadzenie działalności badawczej i dydaktycznej, wreszcie imprez, m.in. spotkań z wybitnymi przedstawicielami świata kultury i nauki, wieczorów pamięci, promocji wydawnictw i książek. Autorka wskazała, że działaniom tym przyświeca dbałość o komfort pracy twórczej społeczności uniwersyteckiej oraz zapewnienie czytelnikom intelektualnej rozrywki, na którą składają się popularyzacja zarówno zbiorów BU KUL, czytelnictwa, jak i samej Placówki. Dr Nastalskiej-Wiśnickiej udało się opisać w barwny sposób nie tylko specyfikę samej BU KUL, ale w ogóle charakter pracy w bibliotece, panujące w niej zasady oraz leżące u jej podstaw inspiracje.

 

Część Dzieje, organizacja, działalność wieńczy celne i syntetyczne Zakończenie, które podsumowuje funkcjonowanie stu lat istnienia Instytucji oraz Posłowie autorstwa dr Katarzyny Kołakowskiej. Dyrektor Biblioteki zwróciła uwagę na stojące przed Placówką wyzwania w perspektywie nowych możliwości technologicznych i jej niewątpliwego potencjału.

 

Druga część książki wzbogaca wcześniejsze informacje o fotografie opisywanych miejsc, ludzi oraz wydarzeń. Każda z nich została podpisana i opatrzona numerem. Autorstwo współczesnych zdjęć należy do Iwony Kasiury, Jana Kozioła, Sławomira Stasza, Urszuli Szymańskiej i Janusza Wiorko.

 

W annalistycznej części trzeciej, zajmującej większą część książki, zostało zamieszczone sprawozdanie z działalności Książnicy w latach 1918–2018. To obszerne kronikarskie zestawienie, będąc osobnym zbiorem faktograficznym, stanowi doskonałe uzupełnienie części analitycznej i ilustracyjnej, gromadząc informacje, których obfitość tworzy tło dla zaprezentowanej w pracy koncepcji biblioteki jako żywego organizmu. Zawiera ono szczegółowe oraz często rozbudowane wiadomości w układzie rocznym m.in. o zbiorach, opracowaniu i udostępnianiu zasobów, pracownikach, sprawach lokalowych, wydarzeniach, konferencjach oraz sympozjach. Materiały do niego zostały zebrane i opracowane przez badaczkę przy współpracy: Małgorzaty Augustyniuk, Moniki Krzywickiej, Kacpra Majznera, Moniki Polskiej-Małek.

 

Książkę wieńczy Bibliografia – imponujące zestawienie źródeł archiwalnych wraz z ich typologizacją oraz obszerny wykaz literatury przedmiotu z uwzględnieniem netografii.

 

O istotnej roli publikacji jako monografii BU KUL zadecydowała biegłość autorki w korzystaniu z często wcześniej nieopracowanych źródeł oraz dogłębna znajomość tematyki związanej z Biblioteką, jej dziejami, problemami, z jakimi się zmagała, odnoszonymi przez Instytucję i pracowników sukcesami, jak również – co należy podkreślić – szerokie kompetencje w zakresie warsztatu historyka i bibliotekoznawcy. Dzięki temu Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Kronika stulecia 1918–2018 jest pozycją skierowaną tak do bibliotekoznawców czy historyków KUL, jak i wszystkich interesujących się kulturą, w której centrum znajduje się książka, a wraz z nią biblioteka, nie tylko jako instytucja, ale przede wszystkim – idea: tworzące ją zbiory, ludzie, wydarzenia. Książnica czekała na taką kronikę – dzieło godne jej rangi.

 

 

Bibliografia:

Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1918-1970, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1971, t. 23.

Ex thesauro. Skarby Biblioteki Uniwersyteckiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, red. nacz. K. Kołakowska; zespół merytoryczny: A. Adamczuk, B. Cech, A. Gabłońska, J. Jaźwierska, A. Modlińska-Piekarz (†), M. Trojnacka; oprac. graf. U. Szymańska; fot. T. Koryszko, B. i L. Okońscy, A. Podsiadły, S. Stasz, U. Szymańska, D. Woźniak; tłum. T. Krynicka, L. Łesyk, D. Ramazanova, Lublin 2019.

E. Szeliga-Szeligowska, Wspomnienia o ks. Idzim Radziszewskim i początkach Uniwersytetu 1917–1920, red. i oprac. J. Jaźwierska, Lublin 2020.

Zbiory specjalne Biblioteki Uniwersyteckiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, red. M. Trojnacka, Lublin 2004.

https://pracownik.kul.pl/joanna.nastalska-wisnicka/dorobek

 

Fot. Janusz Wiorko

 

 

dr Aleksandra Pawlik-Kopek

Oddział Informacji Naukowej BU KUL