Mistrz Radziszewski i jego nauka: Psychologia Tomistyczna na KUL

Mówiąc o postaci i dziele ks. prof. Idziego Benedykta Radziszewskiego kierujemy zazwyczaj swoją uwagę na jego niewątpliwą rolę w kreowaniu i tworzeniu pierwszego katolickiego uniwersytetu na ziemiach polskich. Zapominamy przy tym o jego znaczącej roli w organizowaniu psychologii, dopiero co raczkującej na ziemiach polskich nauki empirycznej.

Dobre podstawy

Idzi Radziszewski urodził się w roku 1871 w Bratoszewicach. Od dziecka wychowywany był w atmosferze patriotyzmu i katolicyzmu. Pewnym świadectwem tego wychowania może być dalsza droga życiowa Radziszewskiego jako duchownego. W latach 1898-1900 ks. Idzi Radziszewski podjął studia pod kierunkiem ks. prof. Desiré Josepha Merciera w Institut supérieur de Philosophie Université catholique de Louvain, ówczesnym centrum filozofii i teologii katolickiej. Pod okiem promotora Radziszewski zapoznał się z psychologią ewolucyjną oraz z poglądami psychologów takich jak Théodule Armand Ribot czy Hippolyte Taine. Studia w Louvain ukończył w 1900 roku, wieńcząc je obroną pracy doktorskiej pt. De ideae religionis genesis in evolutionismo Darwino-Spenceriano.

W kolejnych latach odbył podróż naukową po największych i najznakomitszych uniwersytetach angielskich, francuskich, niemieckich i włoskich. W latach 1908-1914 pełnił funkcję rektora Diecezjalnego Seminarium Duchownego we Włocławku. W tym czasie współtworzył periodyk naukowy „Ateneum Kapłańskie”, popularyzujący neotomistyczną wizję kształcenia oraz ideę katolickich uczelni. W czasopiśmie tym Radziszewski przedstawił swoje najważniejsze rozprawy, takie jak Teologia a nauki przyrodnicze. W Przeglądzie Filozoficznym, czasopiśmie Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, opublikował Układ dziesiętny w bibliografii filozoficznej. Opublikował również rozprawy Geneza religii w świetle nauki i filozofii czy Credo nowożytnego fizjologa.

Rektor i wykładowca

Ksiądz prof. Radziszewski, wybrany w 1918 roku na stanowisko rektora nowo powstałego Uniwersytetu Lubelskiego, pracował dydaktycznie ze studentami od początku istnienia uczelni. W pierwszym semestrze prowadził oparty na Sumie teologicznej św. Tomasza z Akwinu wykład „Theologia naturalis” wykład „Filozofja systematyczna: Kryterjologia” oraz „Seminarjum z Filozofii” na Wydziale Teologicznym oraz na Wydziale Prawa Kanonicznego i Nauk Moralnych. Wykład „Filozofja systematyczna: Kryterjologia” i „Seminarjum z Filozofji Systematycznej” prowadził również dla Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych oraz Wydziału Nauk Humanistycznych. W następnym roku akademickim realizował trzy przedmioty: „Theologia Naturalis”, „Psychologja” i „Seminarjum z Psychologji”. W roku akademickim 1919/1920 ks. prof. Radziszewski wrócił do wykładania „Kryterjologii”; w obu semestrach roku akademickiego 1920/1921 jego wykład i seminarium z psychologii nie pojawiają się w spisach zajęć. W semestrze zimowym roku akademickiego 1921/1922 ks. prof. Radziszewski powrócił do prowadzenia wykładu i seminarium z psychologii dla wszystkich wydziałów Uniwersytetu Lubelskiego..

„Psychologja” prowadzona przez Radziszewskiego był obowiązkowa na każdym z czterech istniejących w latach 20. XX wieku Uniwersytetu Lubelskiego wydziałów. Wśród tych, którzy słuchali wykładów z psychologii ks. Radziszewskiego, był Kazimierz Dąbrowski (1902-1980), wybitny polski psycholog i psychiatra, twórca teorii dezintegracji pozytywnej. Jeszcze jako uczeń szkoły średniej uczestniczył w wykładach z psychologii w charakterze wolnego słuchacza.

Nauka o duszy

W Bibliotece Uniwersyteckiej KUL zachował się skrypt “Psychologja” oraz rękopiśmienne notatki Radziszewskiego. W ramach wykładu psychologii Radziszewski przedstawiał podstawy, metody i historię nauki, przedstawiał również przyczyny i genezę życia. Wiele miejsca poświęcił życiu zmysłowemu oraz czynnościom umysłowym człowieka. Wykład Radziszewski zamknął rozważaniami o istocie duszy ludzkiej oraz stosunku duszy do ciała. „Psychologia, jak wykazuje etymologia, jest nauką o duszy” – pisze sam ks. prof. Radziszewski na pierwszej karcie swych notatek. Struktura jego rozważań psychologicznych różniła się znacząco od ówczesnych wykładów psychologicznych na innych uczelniach - “Psychologję” Radziszewskiego cechowało ukorzenienie w nauce i dziełach Ojców Kościoła i scholastyków. Opisując władze zmysłowe i umysłowe człowieka, powoływał się na dzieła psychologiczne kardynała Merciera, odnosząc się do podstaw poznania - cytował św. Tomasza z Akwinu. Nie pomijał równocześnie najnowszych ówcześnie doniesień psychologicznych, znał badania Caesara Lombroso czy Jeana-Martina Charcota.

Ideę psychologii zakorzenionej w teorii tomistycznej rozwijał w kolejnych latach między innymi ks. prof. Józef Pastuszka i ks. prof. Mieczysław Dybowski. Spuścizna naukowa ks. prof. Idziego Benedykta Radziszewskiego jest opracowywana przez zespół Ośrodka Badań nad Dziejami KUL. W najbliższym czasie ukaże się publikacja “Wykład psychologii ks. prof. Idziego Benedykta Radziszewskiego” w ramach serii Prace Ośrodka Badań nad Dziejami KUL.

___

Piotr Artysiewicz/KUL