1. Co to jest repozytorium?
2. Jakie są różnice pomiędzy repozytorium a biblioteką cyfrową?
3. Jakie prace mogą być deponowane w Repozytorium Instytucjonalnym KUL?
4. Kto może korzystać z ReKUL?
5. Czy osoba, która nie jest autorem może zamieścić publikację w Repozytorium?
6. Co to jest preprint?
7. Czy preprint można zamieścić w Repozytorium?
8. Co to jest postprint?
9. Czy postprint mogę zamieszczać w Repozytorium?
10. Czy można zdeponować w Repozytorium pracę, która ma wielu autorów?
11. Czy w repozytorium można zamieścić prace, które zostały wcześniej opublikowane?
12. Kiedy potrzebna jest zgoda wydawcy na zamieszczenie pracy w ReKUL?
13. Co zrobić w przypadku, gdy wydawca nie prowadzi określonej polityki związanej z zamieszczaniem prac w repozytorium?
14. Czy po zdeponowaniu dokumentu w ReKUL autor może go opublikować lub udostępnić w innym serwisie?
15. Kto ponosi odpowiedzialność za przekroczenie praw autorskich pracy zamieszczonej w ReKUL?
16. Czy autor zamieszczający swoją pracę w repozytorium, zachowuje autorskie prawa majątkowe?
17. Do kogo należą prawa autorskie do dzieła/obiektu archiwizowanego w repozytorium?
18. Czym jest Creative Commons?
19. Czym się charakteryzują licencje Creative Commons?
20. Jakie reguły obowiązują w sytuacji korzystania z licencji CC?
21. Jakie licencje typu Creative Commons rozróżniamy?
22. Co dokładnie oznaczają pojęcia ?
23. Na co zwrócić uwagę podczas podpisywania umowy z wydawcą?
24. Jakich argumentów można użyć w celu przekonania wydawcy do publikowania na wolnej licencji?

1. Co to jest repozytorium?

Repozytorium to miejsce uporządkowanego przechowywania dokumentów, z których wszystkie przeznaczone są do udostępniania.
W dzisiejszym rozumieniu repozytoria to elektroniczne serwery dystrybuujące publikacje naukowe, które dostarczane są do repozytoriów przez samych autorów, a użytkownicy wyszukują je poprzez interfejs Web. Repozytorium zapewnia długoterminowość przechowywania zamieszczanych materiałów. Stanowi także sposób na szybkie publikowanie.

Repozytorium instytucjonalne stanowią kolekcje cyfrowe gromadzące i przechowujące dorobek intelektualny społeczności naukowej jednego lub wielu uniwersytetów. Zasób repozytoriów jest określony przez instytucję a treść ma charakter naukowy, kumulacyjny i permanentny. Jest dostępna w trybie Open Access, cechuje ją uniwersalność wyszukiwawcza. Repozytorium stanowi zobowiązanie instytucji do gromadzenia i zarządzania materiałami cyfrowymi, z uwzględnieniem długoterminowego zabezpieczenia obiektów, jak również zorganizowania dostępu do nich oraz ich rozpowszechniania.

2. Jakie są różnice pomiędzy repozytorium a biblioteką cyfrową?

Repozytorium

• udostępnia zbiory współczesne, podlegające ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, na podstawie stosownej regulacji prawnej.

Biblioteki cyfrowe

• gromadzą zwykle zasoby, do których wygasły już prawa autorskie i należą one do tzw. domeny publicznej.

3. Jakie prace mogą być deponowane w Repozytorium Instytucjonalnym KUL?

ReKUL gromadzi i udostępnia cyfrowe wersje dokumentów pracowników naukowych i doktorantów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Repozytorium ma budowę hierarchiczną, odzwierciedlającą strukturę uczelni. Tworzą ją wydziały oraz jednostki pozawydziałowe, stanowiące zespoły. Dokumenty są zamieszczane w kolekcjach, które zostały przyporządkowane poszczególnym zespołom.

Kolekcje w Repozytorium:

• Artykuły naukowe
• Książki, rozdziały
• Materiały dydaktyczne
• Materiały informacyjne i promocyjne KUL
• Wystawy
• Multimedia i fotografie
• Sprawozdania, raporty, ekspertyzy
• Wyróżnione i nagrodzone prace dyplomowe
• Rozprawy doktorskie
• Materiały nieopublikowane

4. Kto może korzystać z ReKUL?

Użytkownikiem Repozytorium może zostać każdy. Można ich jednak podzielić na:

• użytkowników zarejestrowanych – należą do nich pracownicy i doktoranci KUL. Mogą oni zarówno deponować swoje prace, jak również korzystać z zasobów Repozytorium (także tych z ograniczonym dostępem);
• użytkowników niezarejestrowanych – należą do nich osoby nie powiązane z KUL. Tacy użytkownicy nie mogą deponować swoich prac w Repozytorium. Mogą korzystać jedynie z zasobów ogólnodostępnych.

5. Czy osoba, która nie jest autorem może zamieścić publikację w Repozytorium?

Tak, ale pod pewnym warunkiem. Osoba deponująca musi dysponować zgodą autora na umieszczenie publikacji w repozytorium oraz odpowiednią licencją. Deponent bierze na siebie pełną odpowiedzialność za naruszenie praw autorskich do zamieszczonego dokumentu.

WAŻNE: Każdemu, kto bez zgody autora rozpowszechnia cudzy utwór grozi grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności.

6. Co to jest preprint?

Preprint - wstępna wersja pracy (dawniej zwany maszynopisem, rękopisem), która nie przeszła przez procedury recenzenckie i publikacyjne u wydawców. W przypadku jej upublicznienia to autor decyduje o prawach autorskich.

7. Czy preprint można zamieścić w Repozytorium?

Tak, preprint można zdeponować w Repozytorium.

8. Co to jest postprint?

Postprint – artykuł naukowy po recenzji i korektach (ostateczna wersja tekstu), opublikowany przez wydawcę. Autor współdecyduje z wydawcą zakres jego prawnej ochrony (zwłaszcza po podpisaniu stosownej umowy wydawniczej).

9. Czy postprint mogę zamieszczać w Repozytorium?

Chcąc zamieścić postprint w Repozytorium należy najpierw sprawdzić politykę wydawcy wobec deponowania prac w otwartych repozytoriach instytucjonalnych (patrz pkt. 11) oraz przeanalizować dokładnie umowę podpisaną z wydawcą.

10. Czy można zdeponować w Repozytorium pracę, która ma wielu autorów?

Aby zamieścić taką pracę w Repozytorium, należy uzyskać zgodę na tę czynność od wszystkich autorów. Zgoda ta może zostać wyrażona drogą mailową, powinna być jednak wyrażona w sposób jasny, bez wątpliwości czego dotyczy. Nie wymagana jest forma pisemna, gdyż charakter umowy (umowa licencyjna niewyłączna) w świetle prawa nie narzuca takiej konieczności.

11. Czy w repozytorium można zamieścić prace, które zostały wcześniej opublikowane?

Można, ale zanim umieścimy taką pracę w Repozytorium, należy sprawdzić, jakiego rodzaju umowa została podpisana przez autora. Pomocny w takim przypadku będzie serwis SHERPA (Romeo), w którym znajdują się informacje dotyczące polityki zamieszczania publikacji w repozytoriach.
Poszczególni wydawcy są oznaczeni odpowiednim kolorem, określającym:

• pełną zgodę na publikację preprintów lub postprintów lub ostatecznych plików od wydawcy (kolor zielony),
• zgodę na publikację postprintów lub ostatecznych plików od wydawcy (kolor niebieski),
• zgodę na publikację preprintów (kolor żółty),
• brak zgody na archiwizację (kolor biały).

Należy pamiętać również o tym, że przy podpisywaniu umowy z wydawcą można negocjować warunki i upomnieć się o pozwolenie na archiwizację pracy w repozytorium.

12. Kiedy potrzebna jest zgoda wydawcy na zamieszczenie pracy w ReKUL?

Zgoda wydawcy jest potrzebna w przypadku:

a) gdy autor przekazał wydawcy prawa majątkowe do opublikowanych dokumentów;
b) gdy autor udzielił wydawcy licencji WYŁĄCZNEJ do opublikowanych dokumentów;
c) gdy autor w jakiś inny sposób ograniczył korzystanie z przysługujących mu praw.

13. Co zrobić w przypadku, gdy wydawca nie prowadzi określonej polityki związanej z zamieszczaniem prac w repozytorium?

Jeżeli autorskie prawa majątkowe do artykułu zostały przeniesione na wydawcę, który nie prowadzi polityki dotyczącej zamieszczania prac w repozytoriach, należy zapytać go o zgodę na umieszczenie dokumentu (wersja po recenzji lub ostatecznej korekcie wydawcy) w repozytorium ReKUL.

14. Czy po zdeponowaniu dokumentu w ReKUL autor może go opublikować lub udostępnić w innym serwisie?

Tak – autor deponując swoją pracę w Repozytorium zachowuje prawa majątkowe do tej pracy i może dowolnie nią dysponować. Należy natomiast zadbać, aby ewentualne późniejsze umowy nie wykluczyły ani nie ograniczyły korzystania w ramach licencji udzielonej dla ReKUL.

15. Kto ponosi odpowiedzialność za przekroczenie praw autorskich pracy zamieszczonej w ReKUL?

Autor, który deponuje pracę odpowiada za treść zamieszczonych dokumentów i ewentualne naruszenia praw autorskich osób trzecich. Deponując swoją pracę w repozytorium, potwierdza, że posiada prawa autorskie do tej pracy lub odpowiednio szeroką zgodę wydawcy na zamieszczenie jej w ReKUL.

16. Czy autor zamieszczający swoją pracę w repozytorium, zachowuje autorskie prawa majątkowe?

Autorskie prawa majątkowe do pracy zamieszczonej w repozytorium ReKUL przysługują autorowi, który deponując swoją pracę w repozytorium, zgadza się na licencję niewyłączną.

17. Do kogo należą prawa autorskie do dzieła/obiektu archiwizowanego w repozytorium?

Autor, zatwierdzając licencję w momencie zamieszczania swojej publikacji w repozytorium ReKUL, poświadcza, że do niego należą prawa autorskie do archiwizowanego dzieła. Jednocześnie deklaruje, że dokument jest jego własnością intelektualną.

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II nie ponosi żadnej odpowiedzialności za jakiekolwiek przekroczenia praw autorskich w odniesieniu do zamieszczonej pracy. Autor przekazuje Uniwersytetowi prawa do przechowywania publikacji i związanych z nią metadanych oraz do ich publicznego, bezpłatnego udostępniania.

18. Czym jest Creative Commons?

Creative Commons - amerykańska organizacja typu non-profit, która postawiła sobie za zadanie uzyskanie kompromisu pomiędzy pełną ochroną praw autorskich a dzieleniem się twórczością z innymi. Głównym celem organizacji jest wspieranie rozwoju i wykorzystania otwartych licencji prawnoautorskich, zapewniających bardziej elastyczne i liberalne zasady niż restrykcyjne, domyślne reguły prawa autorskiego.

19. Czym się charakteryzują licencje Creative Commons?

Podstawowym narzędziem Creative Commons są licencje prawne pozwalające zastąpić tradycyjny model „Wszystkie prawa zastrzeżone” zasadą „Pewne prawa zastrzeżone” – przy jednoczesnym poszanowaniu zasad prawa autorskiego. Licencje Creative Commons oferują różnorodny zestaw warunków licencyjnych – swobód i ograniczeń. Dzięki temu autor może samodzielnie określić zasady, na których chce dzielić się swoją twórczością z innymi.

Wszystkie licencje Creative Commons posiadają cechy wspólne (poszanowanie praw autorskich osobistych) oraz dodatkowe warunki wybrane przez licencjodawcę (czy twórcę). Warunki licencyjne są niczym klocki – zasady określone przez daną licencję są wynikiem złożenia razem dwóch lub trzech takich warunków.

20. Jakie reguły obowiązują w sytuacji korzystania z licencji CC?

Twórca korzystając z licencji zawsze zachowuje prawa autorskie, jednocześnie umożliwia innym kopiowanie i rozpowszechnianie, dodatkowo może określić czy ich wykorzystywanie może odbywać się wyłącznie w warunkach niekomercyjnych lub ograniczyć możliwości tworzenia utworów zależnych.

21. Jakie licencje typu Creative Commons rozróżniamy?

a) Zero – Przekazanie do Domeny Publicznej – tekst licencji
b) Uznanie autorstwa 4.0 (NAJSZERSZE SWOBODY) – tekst licencji
c) Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 – tekst licencji
d) Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 – tekst licencji
e) Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 – tekst licencji
f) Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 – tekst licencji
g) Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 (NAJBARDZIEJ RESTRYKCYJNA) – tekst licencji

22. Co dokładnie oznaczają pojęcia:

Użycie komercyjne utworu - takie, które służy przede wszystkim uzyskaniu korzyści majątkowej lub pieniężnego wynagrodzenia.

Odpowiednie oznaczenie autorstwa - należy podać imię i nazwisko twórcy utworu lub innych podmiotów, których autorstwo należy uznać - o ile zostały podane, a także informację prawnoautorską, informację licencyjną, notę o wyłączeniu odpowiedzialności oraz odnośnik do utworu. Licencje CC wcześniejsze niż wersja 4.0 posiadają wymóg podania tytułu utworu - o ile został on podany, oraz mogą mieć inne niewielkie różnice.

Utwór zależny - stanowi adaptację lub modyfikację wcześniejszych utworów, np. streszczenia utworów literackich lub filmowe adaptacje powieści (tłumaczenie, przeróbka, adaptacja).

23. Na co zwrócić uwagę podczas podpisywania umowy z wydawcą?

Przede wszystkim należy zastanowić się na jakich zasadach chcemy przekazać utwór Wydawcy. Istnieją dwa rodzaje umów, które twórca może zawrzeć z Wydawcą:

a) umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych;
b) umowa licencyjna, która dzieli się na:

• wyłączną
• niewyłączną.

Podstawę wszelkich umów stanowią, zawarte w nich POLA EKSPLOATACJI. Należy zwrócić na nie szczególną uwagę.

Pola eksploatacji – sposoby i zasady wykorzystania utworu. Polem eksploatacji może być np. druk, publikacja w Internecie czy zgoda na publiczne odczytanie pracy. Każdy samodzielny sposób na wykorzystanie utworu jest polem eksploatacji.

Zgodnie z Art. 41. Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 1994 r. „umowa może dotyczyć tylko pól eksploatacji, które są znane w chwili jej zawarcia”.

Stąd autorzy chcący opublikować swoje dzieło w sieci WWW, mogą to uczynić bez dochodzenia związanego z umową zawartą z wydawcą, jeśli ich praca została opublikowana, gdy jeszcze nie było Internetu. Umownie taką datą jest rok 1990 – udostępniono wtedy pierwszą stronę internetową.

Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych

• Autor przekazuje Wydawcy uprawnienia do decydowania o wykorzystaniu dzieła.
• Autor traci możliwość decydowania o swoim utworze na każdym z pól eksploatacji, do którego prawa przekazał.
• Aby umowa była ważna, MUSI być sporządzona w formie pisemnej.
• Umowa MUSI wyraźnie określać pola eksploatacji.
• Wybrane pola eksploatacji MUSZĄ być wymienione w umowie.
• Wydawca posiadający prawa do utworu na wszystkich polach eksploatacji MOŻE (ale nie musi) wyrazić zgodę na udostępnienie jego treści w Internecie lub udostępnić ją po upływie uzgodnionego czasu, tzw. okresie karencji.
• Autor, chcąc zostawić sobie możliwość udostępnienia utworu na wolnej lub otwartej licencji, może w umowie umieścić zapis o wzajemnych zobowiązaniach autora oraz nabywcy praw. Dzięki temu autor odzyska możliwość dysponowania swoim dziełem.

Przy udzielaniu zgody na wszystkich polach eksploatacji, warto korzystać z ustawowych określeń, a zawężając pola eksploatacji, stosować własne, precyzyjne określenia (np. publikacja w Internecie na stronach wydawcy).

W SYTUACJI, GDY WYDAWCY W OGÓLE NIE PODPISUJĄ UMÓW – ANI LICENCYJNYCH ANI O PRZENIESIENIE PRAW – AUTOR ZACHOWUJE PEŁNIĘ PRAW DO UTWORU.

Umowa licencyjna

• Autorowi pozwala zachować prawa do swojej pracy.
• Wydawcy pozwala korzystać z utworu na określonych w umowie warunkach.
• Wyróżniamy dwa typy umów licencyjnych: 
  • wyłączne – autor przekazuje prawa do publikowania na wyszczególnionych polach eksploatacji WYŁĄCZNIE tej instytucji, z którą podpisuje umowę;
  • niewyłączne – Wydawca, z którym autor podpisuje taką umowę, NIE MA WYŁĄCZNEGO prawa do korzystania z utworu na określonym polu eksploatacji (autor może zezwalać na niezależne wykorzystywanie utworu przez wiele osób lub instytucji). Przykładem są licencje Creative Commons.

Umowa licencyjna wyłączna

• Autor przekazuje prawa na określonych w umowie polach eksploatacji.
• Aby umowa była ważna, MUSI być sporządzona w formie pisemnej.
• Umowa może być zawarta na czas określony.
• Autor ma możliwość przyznania wydawcy czasowej wyłączności (np. na jeden rok) do publikacji na wszystkich polach eksploatacji a po upływie tego czasu pozostawienie mu wyłącznego prawa jedynie do jednego z pól. Oznacza to, że po upływie wyznaczonego terminu autor zyskuje prawo do publikowania utworu np. w sieci na własnych warunkach.
• W przypadku przeniesienia praw na wszystkie pola eksploatacji, autor ma prawo zobowiązać wydawcę odpowiednim zapisem w umowie, do udostępnienia publikacji na wolnych licencjach.

24. Jakich argumentów można użyć w celu przekonania wydawcy do publikowania na wolnej licencji?

• Publikacja bardziej widoczna zachęca naukowców do publikowania w danym tytule.
• Większa cytowalność prac stwarza możliwość podwyższenia współczynnika Impact Factor.

Impact Factor – współczynnik wpływu czasopisma na środowisko naukowe, informujący o tym, jak często cytowania artykułów opublikowanych w danym tytule pojawiają się w pracach naukowych na całym świecie.

• Wolne licencje stanowią szansę na zwiększenie widoczności czasopisma wśród zagranicznych naukowców oraz w zagranicznych ośrodkach naukowych, co zwiększa szanse na zachęcenie tychże naukowców do publikowania w danym wydawnictwie.
• Treści publikowane na wolnych licencjach pozwalają w łatwiejszy sposób rozpoznawać plagiaty.
• Publikowanie na wolnych licencjach przyspiesza tempo procesu wydawniczego.
• Przy publikacji elektronicznej wydawca nie ponosi kosztów dystrybucji wersji papierowej, jej druku czy magazynowania.
• Publikowanie na wolnych licencjach może stanowić dla wydawcy dodatkową promocję.
• Publikowane treści łatwo i szybko rozchodzą się w coraz szerszych kręgach. Obieg publikacji przestaje być uzależniony od jej nakładu.
• Materiały mogą być także udostępniane przez zagraniczne biblioteki, które nie prenumerują danego czasopisma lub nie posiadają danej publikacji w wersji papierowej.
• Publikacja sięga do większego grona czytelników, w tym zwiększa się możliwość korzystania z danego tytułu w gronie osób niepełnosprawnych.
• Publikowanie na wolnych licencjach buduje pozytywny, nowoczesny wizerunek wydawcy, który stara się o większą widoczność i cytowalność dla publikowanych treści.