Rodzina - historia i współczesność
Spis treści
Wstęp 9
CZĘŚĆ PIERWSZA * RODZINA W PERSPEKTYWIE HISTORYCZNEJ 15
Rozdział 1.
BARBARA KIEREŚ • Filozoficzna myśl Arystotelesa inspiracją realistycznej teorii rodziny 17
Rozdział 2.
ANETA bołdyrew • Wychowanie i socjalizacja dzieci i młodzieży w rodzinach robotniczych w Łodzi w okresie II Rzeczypospolitej 27
Rozdział 3.
RENATA doniec * Oblicza codzienności a kondycja psychospołeczna rodziny w czasach socjalizmu realnego w Polsce 3 7
CZĘŚĆ DRUGA • RODZINA DZIŚ 6l
Rozdział 4.
ANDRZEJ ŁUCZYŃSKI • Wychowanie religijne w rodzinie w kontekście współczesnych przemian społeczno-kulturowych 63
Rozdział 5.
EDWARD NYCZ • Zmiany społeczno-kulturowe a międzypokoleniowy przekaz poglądów w deklaracjach młodzieży - refleksja badacza z perspektywy 20 lat 75
Rozdział 6.
WOJCIECH SROCZYŃSKI - Obraz rodziny polskiej w świetle wniosków z badań nad rodziną siedlecką 87
Rozdział 7.
Magdalena parzyszek • Rodzina wobec wyzwań zmieniającej się rzeczywistości społeczno-kulturowej 101
Rozdział 8.
DOROTA BIS ■ Rodzina jako miejsce wychowania do mediów 111 CZĘŚĆ TRZECIA - RODZINA A WYCHOWANIE 12 5
Rozdział 9.
TERESA Olearczyk • Wychowanie w rodzinie jako przedmiot pedagogicznej refleksji - wychowanie przez pryzmat „wizerunku” rodziny 127
Rozdział 10.
ALINA RYNIO • Znaczenie rodziny w chrześcijańskim wychowaniu dzieci i młodzieży w nauczaniu Stefana Kardynała Wyszyńskiego 137
Rozdział 11.
Lidia marszałek - Wychowanie moralne dziecka w rodzinie 153
Rozdział 12.
EWA ROJEWSKA • Rodzina o personalistycznej orientacji wychowawczej jako istotne środowisko dla rozwoju integracji seksualnej młodzieży 167
Rozdział 13.
EWA Stępniak • Dialog w rodzinie w świetle analiz Księdza Janusza Tarnowskiego 183
CZĘŚĆ CZWARTA * RODZINA W OBLICZU TRUDNOŚCI 193
Rozdział 14.
KRYSTYNA CHAŁAS * Rodzina przestrzenią cierpienia 195
Rozdział 15.
KATARZYNA hryszan ■ Dziecko z autyzmem w rodzinie.
Wychowanie religijne jako postulat moralny 213
Rozdział 16.
Stanisław CHROBAK • Przebaczenie i zaufanie w komunii rodzinnej. Uwagi na tle Amoris Laetitia 225
Noty o Autorach
Wstęp
Jak ilustrują dociekania historyczne, rodzina jest archeiczną (pierwszą ontologicz- nie) formą życia wspólnotowego, czyli naturalnym związkiem osób spokrewnionych, dziadków, rodziców i ich dzieci, ale jej wewnętrzny ustrój zależy także od dwóch czynników, mianowicie, od zasobów przyrody i pracy ludzkiej gwarantujących fizyczne trwanie rodziny oraz od kultury samego człowieka, czyli od jego refleksji nad samym sobą: kim jest i jaki jest ostateczny cel jego życia. Początki tej refleksji znajdziemy już w mitach, czyli wyrosłych z doświadczenia poetyckich wizjach świata i człowieka, jednakże jej pełne, oparte na doświadczeniu i racjonalnej argumentacji rozwinięcie ucieleśnia w sobie filozofia, znak rozpoznawczy kultury europejskiej. Na gruncie filozofii chodziło przede wszystkim o wyjaśnienie zagadki świata - dlaczego istnieje i co sprawia, że jest racjonalny - a także o wyjaśnienie faktu ludzkiego, czyli o rozpoznanie istoty człowieka, form jego bytowania w święcie oraz celu jego życia. Określone rozstrzygnięcie problemu człowieka rzutowało na rozumienie istoty życia społecznego, a przede wszystkim na rozumienie rodziny.
W odniesieniu do rodziny jako społeczności pojawiały się różne filozoficzne koncepcje. Okazało się bowiem, że filozofia jest wewnętrznie podzielona na dwie tradycje: idealizm oraz realizm. Znakiem tradycji idealizmu myślowego były - i są do dziś - dwa ujęcia człowieka i rodziny: ujęcie kolektywistyczne oraz indywidualistyczne. Kolektywizm traktuje człowieka, a w konsekwencji wszystkie postaci jego życia wspólnotowego, jako funkcję czegoś nadrzędnego: przyrody lub państwa, natomiast indywidualizm absolutyzuje go, zaś życie społeczne, przede wszystkim instytucję rodziny, traktuje jako konsekwencję konwencji, czyli zmiennej historycznie umowy pomiędzy ludźmi. W przeciwieństwie do idealizmu, realizm, w oparciu o doświadczenie i płynące z niego rozpoznanie tego, że człowiek z natury swej jest istotą społeczną wskazuje, że rodzina jest społecznością naturalną, a więc społecznością realizująca wyznaczone przez naturę ludzką jako ludzką cele i zadania. Tradycja realizmu poznawczego wypracowała teorię personalizmu, który głosi, że człowiek jest osobą (łac. persona-osoba), czyli kimś, kto niepomiernie transcenduje, zarówno zastany świat przyrody, jak i każdą społeczność, której jest członkiem.
W ocenie powyższych teorii należy zauważyć, że tradycja personalistyczna (łacińska), która stanowi dziedzictwo kulturowe Europy, wznosi się z jednej strony ponad indywidualizm, w którym człowiek jest bezwzględnym centrum, nie liczącym
się z rodziną jako taką i z innymi jej członkami, jak i ponad kolektywizm, który zmusza rodzinę i każdego jej członka do realizowania wcielanych w politykę państwową, utopijnych ideologii. Wskazuje ona bowiem na rodzinę jako na wspólnotę osób, której racją bytu jest realizowanie dobra każdej tworzącej ją osoby - widziane integralnie życie, a jednocześnie musi w niej być dbałość o wszystkich tworzących ją członków, co stanowi tzw. dobro wspólne, zarówno rodziny, jaki szerzej - całej społeczności, w której żyje rodzina.
Podkreślmy, że tradycja personalistyczna tworzy wraz z kulturą chrześcijańską teorię rodziny, której podstawę stanowi rozpoznanie tego, kim jest człowiek. Odczytała ona, że człowiek jest istotą cielesno-duchową, a jego rozumna i wolna natura ma charakter spotencjalizowany, co oznacza, że domaga się ona aktualizacji. Urzeczywistnianie życia ludzkiego dotyczy wszystkich sfer tego życia - wegetacji (wzrastania), życia zmysłowo-uczuciowego, ale nade wszystko dotyczy życia duchowego (osobowego) i jego manifestacji, którymi są: poznanie, miłość, wolność oraz religijność. Na gruncie tej tradycji rozpoznano także, że podstawowym kontekstem życia ludzkiego i zarazem wszystkich form życia społecznego jest rodzina, rodzina jako wspólnota osób utworzona na fundamencie monogamicznego i nierozerwalnego małżeństwa, co gwarantuje tej wspólnocie trwałość i pokoleniową ciągłość historyczną.
Rozpoznanie prawdy o człowieku, małżeństwie i rodzinie wyrosłe na gruncie tradycji myślowej personalizmu stanowi kanwę dla rozważań zawartych w niniejszej publikacji. Ukazuje ona problem rodziny w perspektywie historycznej i współczesnej, omawia rodzinę w kontekście jej zadań wychowawczych oraz w obliczu towarzyszących jej trudności.
W części pierwszej zatytułowanej «Rodzina w perspektywie historycznej» podjęty jest problem filozoficznych podstaw realistycznej teorii rodziny (B. Kiereś), funkcjonowania rodziny w okresie II Rzeczypospolitej (A. Bołdyrew) oraz w okresie realnego socjalizmu (R. Doniec).
Część druga «Rodzina dziś» przedstawia wychowanie religijne na tle współczesnych przemian społeczno-kulturowych (A. Łuczyński), zawiera refleksję na temat międzypokoleniowego przekazu deklarowanych poglądów młodzieży (E. Nycz), ukazuje obraz polskiej rodziny w świetle wniosków z badań nad rodziną siedlecką (W. Sroczyński), rozważa sytuację rodziny w zmieniającej się rzeczywistości społeczno-kulturowej (M. Parzyszek) oraz wskazuje na rodzinę jako miejsce wychowania do mediów (D. Bis).
W części trzeciej noszącej tytuł „Rodzina a wychowanie” podjęta problematyka koncentruje się wokół wychowania w rodzinie przez pryzmat jej wizerunku (T. Olearczyk), omawia znaczenie rodziny w nauczaniu Stefana Kardynała Wyszyńskiego (A. Rynio), podkreśla ważność wychowania moralnego dziecka w rodzinie
(L. Marszałek), akcentuje personalistyczną orientację wychowawczą w rodzinie, stanowiącej istotne środowisko dla rozwoju integracji seksualnej młodzieży (E. Rojewska) oraz w oparciu o dorobek Księdza Janusza Tarnowskiego zauważa konieczność dialogu w rodzinie (E. Stępniak).
Ostatnia, czwarta część publikacji zatytułowana „Rodzina w obliczu trudności” podejmuje problem nieuchronności cierpienia w rodzinie (K. Chałas), zwraca uwagę na wychowanie religijne w rodzinie w sytuacji autyzmu dziecka (K. Hryszan) oraz wyjaśnia czym jest przebaczenie i zaufanie w komunii rodzinnej na podstawie Adhortacji Apostolskiej Amoris Laetitia Papieża Franciszka (S. Chrobak).
Autorzy zamieszczonych w antologii artykułów reprezentują różne środowiska, zarówno naukowe, jak i pozanaukowe oraz różnią się cenzusem naukowym. Obok rozpraw respektujących kryteria dyskursu naukowego w pedagogice spotkamy takie, które wymagałyby dalszych dociekań i stosownych uzasadnień, także refleksje praktyków pedagogów zawierające pewne hipotezy i postulaty. Mamy nadzieję, że kompetentny czytelnik ze zrozumieniem podejdzie do wspomnianych artykułów. Dziękujemy wszystkim Autorom za wkład wniesiony do niniejszej publikacji. Szczególne słowa podziękowania kierujemy do Pana Profesora dr hab. Jarosława Horowskiego za życzliwe przyjęcie jej do recenzji i wnikliwość oceny.
Barbara Kiereś
Monika Gromek
Katarzyna Hryszan
Ostatnia aktualizacja: 21.03.2018, godz. 16:17 - Justyna Marcinkowska