Zygmunt Michał Sułowski, syn Adama Jana (1881–1940) i Joanny (Janiny) z Rudzkich (1889–1979), urodził się w Lublinie 2 maja 1920 r. w rodzinie o ziemiańskim rodowodzie. Ojciec wykonywał zawód prawnika i w jego ślady poszedł młodszy brat bohatera tekstu Kazimierz Jan (1921–1990).

Nie wiadomo, kiedy Sułowscy przeprowadzili się do Warszawy, lecz Zygmunt świadectwo dojrzałości o profilu matematyczno-przyrodniczym uzyskał właśnie tam, w 1938 r., w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego. W tej istniejącej od 1918 r. szkole panowały niezwykłe jak na ówczesne czasy zasady pedagogiczne, wspierające rozwój intelektualny uczniów, jak np. zindywidualizowane ustne egzaminy maturalne, poranna gimnastyka, czy wolne czwartki, by uczniowie mieli czas na udział w kołach zainteresowań, próbach chóru, czy zbiórkach harcerskich. O tym, jak specyficzna była to placówka może świadczyć, że do grona pedagogów należał współtwórca futuryzmu Stanisław Młodożeniec, który napisał hymn szkoły „Pochodem idziemy uczniowska gromada…”. Słowa tej pieśni: „Łamiemy rozumem wciąż nowe zapory” pasują do bohatera tego tekstu. Początkowo bowiem zdecydował się zapisać na Politechnikę Warszawską, jednak radykalnie zmienił kierunek swych zainteresowań w 1944 r., rozpoczynając studia historyczne w ramach tajnych kompletów Uniwersytetu Poznańskiego (dziś: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), czyli Uniwersytetu Ziem Zachodnich w Jędrzejowie i Kielcach. W tym czasie, mając za sobą doświadczenia polskiego września 1939 r., brał udział w walkach partyzanckich na Kielecczyźnie jako żołnierz AK. Od lutego do kwietnia 1945 r. pracował jako referent w Urzędzie Wojewódzkim w Kielcach. W latach 1945–1950 studiował historię i socjologię na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Z tego powodu w 1948 r. musiał uzupełnić w Krakowie egzamin dojrzałości z języka łacińskiego, z którym, jako mediewista, miał już do czynienia do końca życia. W tymże mieście zaczął także studia na Politechnice Śląskiej, jednak przerwał je, gdy uczelnię przeniesiono do Gliwic. W 1952 r. uzyskał dyplom doktora filozofii w zakresie historii, a jego promotorem na obu szczeblach był prof. Józef Widajewicz, uczeń Oswalda Balzera.

Na KUL młody badacz trafił 1 września 1951 r., po tym jak władze komunistyczne rozprawiły na Uniwersytecie Poznańskim się z ziemiaństwem oraz osobami o katolickich poglądach (co zwykle szło w parze). Dodać trzeba, że Zygmunt w czasie okupacji niemieckiej działał w warszawskiej Sodalicji Mariańskiej Akademików, a jako student UJ w Caritas Academica, gdzie w latach 1947–1949 pełnił funkcję przewodniczącego. Na UP Sułowski pracował przez rok jako starszy asystent w Katedrze Historii Słowiańszczyzny Zachodniej prowadzonej przez prof. Gerarda Labudę. Do Lublina podążył śladem osób o podobnym pochodzeniu: Jerzego Kłoczowskiego i Marzeny Pollakówny, których bez wahania zatrudnił ks. rektor Antoni Słomkowski, wciąż wyrównujący braki kadrowe zaistniałe w wyniku strat wojennych. Poznańska grupa bardzo się zresztą wspierała: Sułowski otrzymał stanowisko starszego asystenta Katedry Historii Średniowiecznej po tym, jak Pollakówna zrzekła się na jego rzecz czterech, a następnie dwunastu godzin pracy w Zakładzie. To przymusowe przejście na lubelską uczelnię poszerzyło zainteresowania naukowca o początki chrześcijaństwa w Polsce i demografię historyczną, opartą na zespołowym wykorzystywaniu przez studentów ksiąg metrykalnych poszczególnych parafii Lubelszczyzny (do tej pory zajmował się Połabszczyzną, co dał wyraz w magisterce i doktoracie).

Zygmunt Sułowski przeprowadzał kwerendy naukowe nie tylko w kraju, ale też za granicą – w Belgii, Anglii, Francji, Szwecji, Hiszpanii, Danii, Niemczech, Włoszech, Austrii, w czym pomagała mu doskonała znajomość języka francuskiego i niemieckiego. Brał udział w międzynarodowych kongresach historycznych. Opublikował około 200 pozycji naukowych i popularnonaukowych. Ścieżka jego kariery przedstawiała się następująco: w 1956 r. otrzymał tytuł docenta, w 1969 roku – po ośmiu latach od złożenia wniosku – profesora nadzwyczajnego, natomiast profesorem zwyczajnym ogłoszono go w roku 1986.

Jako wykładowca prowadził na KUL zajęcia dydaktyczne z historii średniowiecznej, statystyki i demografii historycznej, a także historii starożytnej ziem polskich. Do grona jego uczniów należeli m.in. Urszula Borkowska OSU, Henryk Wąsowicz, Jan Skarbek, Stanisław Olczak, Czesław Deptuła, Jan Ptak, Marian Butkiewicz i Marek Okoń.

Bohater tego tekstu pełnił na KUL różnorakie funkcje: m.in. przewodniczył Komisji Badań nad Początkami Chrześcijaństwa w Polsce, współkierował Instytutem Geografii Historycznej Kościoła w Polsce, reprezentował WNH w ramach Komitetu Obchodów Milenijnych w KUL. W latach 1954–1980 aktywnie działał także w Towarzystwie Naukowym KUL (od 1958 r. członek czynny, 1959–1962: przewodniczący Wydziału Historyczno-Filologicznego, 1971–1974: sekretarz generalny, 1981–1984: prezes).

Od 1962 r. kierował Katedrą Dziejów Średniowiecznych i Nauk Pomocniczych Historii, a po jej podziale dwie dekady później – Katedrą Metodologii i Nauk Pomocniczych Historii. Aktywnie wspierał nowe technologie – to właśnie on zainicjował sprowadzenie na KUL pierwszego komputera dla potrzeb naukowych i dydaktycznych oraz był jednym z twórców Ośrodka Obliczeniowego KUL, z którego wykiełkował dzisiejszy Dział Teleinformatyczny. W latach 1958–1961 oraz 1963/64 profesor kierował Sekcją, a następnie Zakładem Historii, zaś w latach 1957–1959 i 1966–68 sprawował godność prodziekana, a następnie dziekana WNH (1974–1981).

Ogrom energii uczony poświęcał na pracę w organizacjach związanych z regionem:  Lubelskim Towarzystwie Naukowym oraz lubelskim oddziale Polskiego Towarzystwa Historycznego (1951–1980), gdzie był członkiem zarządu, a w różnych okresach także wiceprezesem. Był także członkiem założycielem lubelskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Heraldycznego i pełnił tam przez dwie kadencje funkcję przewodniczącego Komisji Rewizyjnej. Należał także do stowarzyszeń krajowych: Instytutu Zachodniego w Poznaniu, Sekcji Slawistycznej Komitetu Nauk Humanistycznych PAN, Sekcji Demografii Historycznej Komitetu Nauk Demograficznych PAN, Polskiego Towarzystwa Demograficznego, Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich. Przez trzy dekady (1950–1980) udzielał się także w Związku Nauczycielstwa Polskiego, okresowo sprawując tam funkcję prezesa oddziału uczelnianego. W 1980 r. przystąpił do współorganizowania NSZZ „Solidarność”.

Profesor należał także do stowarzyszeń zagranicznych: Union Internationale pour l'étude scientifique de la population z siedzibą w Liège, Commission Internationale d’Histoire Ecclésiastique Comparée oraz Centre Européen de Recherches sur les Congrégations et Ordes Religieux.

Zygmunt Sułowski wykonywał także na liczne prace redakcyjne, m.in. nad tomami Encyklopedii Katolickiej, „Zeszytów Naukowych KUL”, „Roczników Humanistycznych”, „Rocznika Lubelskiego”, „Przeszłości Demograficznej Polski”. Za swą naukową i społeczną działalność otrzymał następujące odznaczenia: Zasłużony Działacz Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich (1970), Złota Odznaka Związku Nauczycielstwa Polskiego (1973), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1973). W 1991 r. minister edukacji narodowej wręczył mu nagrodę I stopnia za wybitne osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze. Warto dodać, że to właśnie były dziekan WNH KUL w 1991 r. w Wyższej Szkole Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach (dzisiejszym Uniwersytecie w Siedlcach), zorganizował Instytut Historii i kierował nim przez rok.

W 1973 r. Zygmunt Sułowski podjął decyzję o zawarciu związku małżeńskiego z Marią Jadwigą Chyżewską (1943–1994). Na zasłużoną emeryturę przeszedł 30 września 1990 r., lecz wciąż był zatrudniany na KUL w ramach zajęć zleconych. Ten wykładowca, opisywany przez sobie współczesnych jako wielki erudyta, dobry syntetyk, człowiek skromny, serdeczny i cierpliwy, zmarł 12 lutego 1995 r. w Lublinie. Spoczął na cmentarzu przy ul. Lipowej obok żony i matki.

Fot. AU KUL, G. Misiura.

Bibliografia:

Archiwum Uniwersyteckie KUL, Akta Osobowe Pracowników, Sułowski Zygmunt, A-415; Byzdra-Kusz P., Stanisław Łoś (1890–1974). Życie i działalność akademicka w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, Lublin 2023, s. 64; Dymmel P., Zygmunt Sułowski (1920–1995), „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” 1995, nr 13, s. 29–31; Filipowicz M., Katolicki Uniwersytet Lubelski od końca wojny po upadek komunizmu (1944 – 1989), [w:] KUL Uniwersytetem niepodległej Polski. Konferencja z okazji 100-lecia Uniwersytetu w Senacie RP 8 maja 2018 r., red. M. Charzyńska-Wójcik, J. Klimek, D. Skórczewski, Lublin 2018, s. 73; Sułowski Z., Marzena Pollakówna (6 X 1926–20 XI 1971), „Kwartalnik Historyczny” 1973, R. 80, z. 1, s. 252–253; Wrzeszcz M., Człowiek służby do zatracenia. Profesor Zygmunt Sułowski (1920–1995), [w:] W służbie nauki, wychowania i wartości. Szkice biograficzne o lubelskim środowisku naukowym, red. R. Skrzyniarz, M. Łobacz, B. Borowska, Lublin 2015, s. 285–296; Ziółek E., Sułowski Zygmunt Michał, [w:] Encyklopedia 100-lecia KUL, t. 2, red. E. Gigilewicz, Lublin 2018, s. 415–416; https://batory.edu.pl/historia.

dr Paulina Byzdra-Kusz