W dniu 1 stycznia 2025 r. minęło pół wieku od rozpoczęcia systematycznych badań na temat przeszłości Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Prowadziła je dr hab. Grażyna Karolewicz, prof. KUL. Jest to dobra okazja, żeby przypomnieć, jak do tego doszło.

Za przełomową datę można uznać 1968 r., kiedy 19-20 października uroczyście obchodzono półwiecze istnienia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Przy istniejącej wówczas Radzie Zakładowej Związku Nauczycielstwa Polskiego działała Komisja Historyczna. Na początku lat 70. jej przewodniczącą była dr Grażyna Karolewicz – absolwentka historii (magisterium 1954 na KUL-u, doktorat 1965 na Uniwersytecie Warszawskim), Instytutu Wyższej Kultury Religijnej (1955 na KUL-u), teologii (1962 na Akademii Teologii Katolickiej) oraz pracownik Instytutu Geografii Historycznej Kościoła w Polsce. W 1972 r. postanowiła ona gromadzić wspomnienia pierwszych absolwentów KUL-u, którzy ukończyli studia w ciągu pierwszego półwiecza istnienia uczelni. Najstarsi z nich mieli wówczas ok. 75 lat i pamiętali czasy ks. Idziego Radziszewskiego. Dr G. Karolewicz dotarła do nich z opracowaną przez siebie ankietą na temat ich studiów. Jak sama wspominała, pierwszą ankietę otrzymała od absolwentki polonistyki Eugenii Grzegorzewskiej (zm. 1989). Opiekę merytoryczną nad tym przedsięwzięciem objął historyk prof. Zygmunt Sułowski, który był ówczesnym przewodniczącym ZNP na KUL-u.

Zgromadzone wspomnienia G. Karolewicz postanowiła wydać drukiem. Zrodziła się w niej też myśl o prowadzeniu systematycznych badań nad przeszłością Uczelni. W dniach 16-17 maja 1974 r. zorganizowano sesję naukową z okazji 40-lecia istnienia Towarzystwa Naukowego KUL, a G. Karolewicz była jednym z organizatorów. Wygłosiła też wówczas referat pt. „Środowisko członków założycieli Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego”. Co istotne, w dyskusji podsumowującej spotkanie podkreślono konieczność zainicjowania systematycznych badań nad przeszłością KUL-u. Na początek zaproponowano zebranie bibliografii na ten temat od początków Uczelni aż do czasów współczesnych. Postulowano też opracowanie słownika biograficznego wybitniejszych absolwentów (poetów, pisarzy, działaczy społecznych i innych). Należało przygotować także biografie pracowników i studentów oraz monografie poszczególnych agend uniwersyteckich. Okazją do podjęcia takich badań była zbliżająca się 60. rocznica powstania Uniwersytetu, przypadająca w 1978 r.

Dr G. Karolewicz zgłosiła się pod koniec 1974 r. z inicjatywą prowadzenia badań nad przeszłością Uniwersytetu do rektora o. Mieczysława Alberta Krąpca i prorektora Stefana Sawickiego. Rozumieli oni potrzebę prowadzenia systematycznych studiów, byli obecni na sesji jubileuszowej TN KUL i wzięli udział w przeprowadzonej dyskusji, dlatego przedstawiony przez G. Karolewicz program w tym zakresie został przez nich zaakceptowany. Od 1 stycznia 1975 r. utworzono etat starszego dokumentalisty na Sekcji Historii Wydziału Nauk Humanistycznych dla Inicjatorki. Na takim samym stanowisku Karolewicz pracowała dotychczas w Instytucie Geografii Historycznej Kościoła w Polsce, więc przeszła na zasadzie porozumienia stron na WNH. Przez trzy lata pracy w ramach Komisji Historycznej ZNP przygotowała do druku tom wspomnień i relacji o początkach Uniwersytetu; zainicjowała i współorganizowała sesję naukową z okazji 40-lecia TN KUL; przygotowała do druku trzy artykuły o przeszłości Uczelni; wygłosiła kilka referatów o KUL-u we Francji, Belgii i Austrii oraz w Polsce; organizowała spotkanie z pierwszymi absolwentami KUL-u oraz podjęła starania o fundusze dla Komisji Historycznej. Przechodząc do pracy na Sekcji Historii, przedstawiła dalszy plan swoich prac: 1. gromadzenie materiałów źródłowych dotyczących KUL-u (wspomnienia, wywiady, listy, fotografie itp.), 2. gromadzenie materiałów do słownika biograficznego pracowników i wybitniejszych absolwentów, 3. organizowanie sesji naukowych poświęconych dziejom, 4. przygotowywanie seminariów i odczytów o KUL-u w seminariach duchownych, akademickich ośrodkach duszpasterskich i parafiach, 5. zorganizowanie Muzeum Uniwersyteckiego, 6. oprowadzanie po KUL-u wycieczek krajowych i zagranicznych. Na Sekcji Historii realizowała te zadania przez pięć lat.

W dniu 1 czerwca 1980 r. przeniosła się na zasadzie porozumienia stron na Wydział Teologiczny, również na stanowisko starszego dokumentalisty. W 1982 r. została tam adiunktem, a więc pracownikiem naukowo-badawczym. Do jej obowiązków pracowniczych należało: 1. przygotowywanie wydawnictw źródłowych i opracowań z dziejów KUL-u, 2. zorganizowanie stałej wystawy dotyczącej dziejów i sprawowania nad nią opieki, 3. nawiązywanie kontaktów między a jego absolwentami oraz promowanie KUL-u poprzez wygłaszanie prelekcji, oprowadzanie wycieczek po gmachu, współpraca z Senacką Komisją do Spraw Informacji o KUL itp. Powołano też wówczas Dział Badań nad Dziejami KUL, będący w strukturze Instytutu Historii Kościoła. Od tego momentu dotychczasowe systematyczne prace dr G. Karolewicz zostały jeszcze dodatkowo zinstytucjonalizowane. Kierowała tym Działem do 2002 r.

Już po kilku latach pracy, w dniach 8-9 listopada 1984 r., zorganizowała sesję pt. „ Katolicki Uniwersytet Lubelski – przeszłość i dzień dzisiejszy. Wybrane zagadnienia z dziejów KUL”. Była to pierwsza konferencja poświęcona przeszłości Uniwersytetu. Co prawda 11-14 listopada 1964 r. odbyła się też sesja o działalności KUL-u, ale podsumowała ona działalność Uniwersytetu tylko w latach powojennych. Tym razem zagadnienie to ujęto w sposób całościowy. W 1988 r. zainicjowała cykl wykładów dla społeczności KUL-u oraz mieszkańców Lublina na temat przeszłości Uczelni, z okazji 70-lecia jej istnienia. Popularyzowała wiedzę o niej w środowisku uniwersyteckim, miejskim (Kluby Inteligencji Katolickiej, parafie, szkoły, wykłady publiczne), a także poza Lublinem np. w Bydgoszczy, Częstochowie, Dęblinie, Gdańsku, Kielcach, Tarnobrzegu, Tarnowie, Warszawie. Wygłaszała prelekcje także w Belgii, Francji czy NRD. Organizowała spotkania opłatkowe dla absolwentów i coroczne spotkania z nimi w gmachu. Zorganizowała konkurs wiedzy o KUL-u i konkurs recytatorski poezji religijnej.

W ramach prac naukowych w Towarzystwie Naukowym KUL, którego członkiem była dr Karolewicz, zainicjowała ona także cykl wykładów pt. „60-lecie odzyskania niepodległości”, w dniach 6-8 XI 1978 r. Wygłoszono wówczas prelekcję pt. „W 60-lecie KUL 1918-1978, Deo et Patriae, Veritatis in Caritate”. Kolejny cykl wykładów, obejmujący cztery referaty, odbył się 10-13 kwietnia 1989 r. pt. „W związku z 70. rocznicą powstania KUL”. W dniach 19-21 października 1993 r. wygłoszono trzy wykłady w ramach cyklu pt. „75-lecie KUL”. Sama G. Karolewicz wygłosiła dwa wykłady na posiedzeniach Wydziału Teologicznego, poświęcone badaniom nad dziejami KUL-u. Były to: 14 stycznia 1980 r. pt. „Projekt biografii ks. I. Radziszewskiego” oraz 3 grudnia 1984 r. pt. „Słownik biograficzny pracowników KUL w okresie międzywojennym”. Były to przyczynki do rozpoczętych wówczas badań naukowych.

Już podczas pracy w Instytucie Geografii Historycznej Kościoła w Polsce G. Karolewicz opublikowała pierwszy tekst, który przyjmuje się jako publikację na temat KUL-u. Był to artykuł w „Zeszytach Naukowych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego” pt. Jubileusz 25-lecia pracy na KUL prof. dra Andrzeja Wojtkowskiego. Była to raczej jednostronicowa informacja na temat srebrnej rocznicy pracy kulowskiego historyka, a nie tekst stricte o przeszłości Uczelni. Za taki można uznać tekst pt. Zarys dziejów Towarzystwa Naukowego KUL, napisany wspólnie z Eugeniuszem Wiśniowskim do księgi pamiątkowej 50-lecia Uniwersytetu. Pierwszym samodzielnie napisanym tekstem był natomiast artykuł pt. Ksiądz Idzi Radziszewski w oczach pierwszych studentów KUL, opublikowany w „Biuletynie Informacyjnym KUL” w 1973 r. Innym owocem gromadzenia przez nią wspomnień absolwentów były dwa tomy: Katolicki Uniwersytet Lubelski we wspomnieniach pierwszych studentów z lat 1918-1925, Lublin 1978 oraz Katolicki Uniwersytet Lubelski w latach 1925-1939 we wspomnieniach swoich pracowników i studentów, Lublin 1989, a także Mistrzowie we wspomnieniach swoich uczniów. Kartka z dziejów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2001. W 1975 r. ukazał się specjalny numer „Summarium” (wydany za 1973 r.), z referatami z konferencji, z okazji 40-lecia istnienia Towarzystwa, w tym z jej referatem o członkach założycielach. Artykuły o ks. I. Radziszewski oraz o członkach założycielach TN KUL były zatem jej pierwszymi samodzielnie przygotowanymi tekstami o przeszłości KUL-u. W latach 90. XX w. G. Karolewicz napisała również biografie ojców założycieli Uniwersytetu: Karol Jaroszyński (1877-1929). Fundator Lubelskiej Wszechnicy Katolickiej, Lublin 1993 (wyd. 2 – Karol Jaroszyński (1877-1929). Fundator Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2000); Franciszek Skąpski 1881-1966. Fundator i współorganizator Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Warszawa 1996; Ksiądz Idzi Benedykt Radziszewski 1871-1922, Lublin 1998 (wyd. 2 – Ksiądz Idzi Benedykt Radziszewski i jego dzieło – Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 2000). Podczas swojej pracy naukowej opublikowała również artykuły o lubelskich profesorach, wygłaszała referaty na konferencjach naukowych czy udzielała konsultacji studentom badającym zagadnienia przeszłości KUL-u. Ukoronowaniem jej pracy badawczej była dwuczęściowa monografia pt. Nauczyciele akademiccy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie międzywojennym, cz. I: Charakterystyka zespołu, cz. II: Biogramy, Lublin 1994 (wyd. 2 – Lublin 1996). Była to jej rozprawa habilitacyjna, będąca podstawą do uzyskania tego stopnia naukowego. Bibliografia prac prof. G. Karolewicz obejmuje ogółem 102 prace dotyczące Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, opublikowane w latach 1969-2015. Warto zwrócić uwagę, że w latach 1976-1997 jej dorobek naukowy obejmował wyłącznie publikacje na temat przeszłości Uczelni.

Dodać należy, że w związku z setną rocznicą powstania Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II Senat Akademicki 8 grudnia 2018 r. powołał do istnienia Pracownię Badań nad Dziejami KUL. Jest to kolejna instytucja zajmująca się przeszłością KUL-u, po szesnastoletniej przerwie. Rozpoczęła ona swoją pracę od 1 kwietnia 2019 r. i była jednostką międzywydziałową. Na skutek zmian w strukturze Uczelni została przekształcona w Ośrodek Badań nad Dziejami KUL i weszła w strukturę Instytutu Historii na Wydziale Nauk Humanistycznych. Celem Ośrodka jest m.in. prowadzenie badań naukowych nad przeszłością KUL-u, szczególnie jego wkładu w kulturę, życie naukowe, społeczno-polityczne, literackie, artystyczne i religijne. Jest on zatem kontynuatorem badań rozpoczętych przez prof. G. Karolewicz.

Bibliografia:

Archiwum Uniwersyteckie, Referat Personalny, sygn. A-814, Grażyna Karolewicz; tamże, Wydział Teologii, Instytut Historii Kościoła, Sprawozdania 1948-1990; Monitor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Poz. 483, Zarządzenie nr ROP-0101-110/18 Rektora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II z dnia 8 grudnia 2018 r. w sprawie utworzenia Pracowni Badań nad Dziejami KUL oraz zmiany Regulaminu organizacyjnego; tamże, Poz. 506, Uchwała 797/II/12 Senatu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II z dnia 13 grudnia 2018 r. w sprawie zatwierdzenia Regulaminu Pracowni Badań nad Dziejami KUL; Bibliografia publikacji prof. dr hab. Grażyny Karolewicz dotyczących Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, b.d.; Bielak W., Bibliografia publikacji prof. dr hab. Grażyny Karolewicz, „Roczniki Teologiczne” 50 (2003), z. 4, s. 11-23; Dział Badań nad Dziejami KUL, w: Instytut Historii Kościoła 1964-2004, Lublin 2005, s. 233-241; Działalność Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w czasie okupacji. Relacje i dokumenty, red. Jan Ziółek, Lublin 1983 (wyd. rozszerz.: Losy pracowników i studentów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w czasie okupacji niemieckiej, oprac. J. Ziółek, Lublin 2009); Franciszek Skąpski 1881-1966. Fundator i współorganizator Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Warszawa 1996; Jubileusz 25-lecia pracy na KUL prof. dra Andrzeja Wojtkowskiego, „Zeszyty Naukowe KUL” 12 (1969) nr 2 (46), s. 93; Karol Jaroszyński (1877-1929). Fundator Lubelskiej Wszechnicy Katolickiej, Lublin 1993 (wyd. 2 – Karol Jaroszyński (1877-1929). Fundator Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2000); Katolicki Uniwersytet Lubelski w latach 1925-1939 we wspomnieniach swoich pracowników i studentów, red. G. Karolewicz, Lublin 1989; Katolicki Uniwersytet Lubelski w latach 1944-1952. Wspomnienia i relacje, red. J. Ziółek, Lublin 1999; Katolicki Uniwersytet Lubelski we wspomnieniach pierwszych studentów z lat 1918-1925, red. G. Karolewicz, Lublin 1978; Katolicki Uniwersytet Lubelski. Wybrane zagadnienia z dziejów Uczelni, red. G. Karolewicz, M. Zahajkiewicz, Z. Zieliński, Lublin 1992; Katolicki Uniwersytet Lubelski. Wybrane zagadnienia z dziejów Uczelni, red. G. Karolewicz, M. Zahajkiewicz, Z. Zieliński, Lublin 1992; Ksiądz Idzi Benedykt Radziszewski 1871-1922, Lublin 1998 (wyd. 2 – Ksiądz Idzi Benedykt Radziszewski i jego dzieło – Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 2000); Ksiądz Idzi Radziszewski w oczach pierwszych studentów KUL, „Biuletyn Informacyjny Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego” 2 (1973), nr 1 (3), s. 5-15; kt, Katolicki Uniwersytet Lubelski w 20-leciu powojennym, „Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego” 8 (1965), nr 1, s. 97-98; Mistrzowie we wspomnieniach swoich uczniów. Kartka z dziejów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, red. G. Karolewicz, Lublin 2001; Nauczyciele akademiccy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie międzywojennym, cz. I: Charakterystyka zespołu, cz. II: Biogramy, Lublin 1994 (wyd. 2 – Lublin 1996); Skrzyniarz R., Karolewicz Grażyna, w: Encyklopedia 100-lecia KUL, t. I, red. E. Gigilewicz i in., Lublin 2018, s. 462; „Summarium”. Sprawozdania Towarzystwa Naukowego KUL 1973, nr 2(22/2), red. G. Karolewicz, J. Styk, Z. Sułowski, Lublin 1975; Tradycja służby „Bogu i Ojczyźnie”. O Katolickim Uniwersytecie Lubelskim z prof. Grażyną Karolewicz rozmawia Anna Zalewska, „Cywilizacja”. O nauce, moralności, sztuce i religii 2014, nr 51, s. 103-108; Z dyplomem KUL w Polskę. Wspomnienia i relacje, red. Zofia Jasińska, Maria Staniszewska, Lublin 1994; Zahajkiewicz M.T., Życie i działalność prof. dr hab. Grażyny Karolewicz, „Roczniki Teologiczne” 50 (2003), z. 4, s. 5-10; Zarys dziejów Towarzystwa Naukowego KUL, w: Księga jubileuszowa 50-lecia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, red. Stefan Kunowski i in., Lublin 1969, s. 269-286 (wspólnie z Eugeniuszem Wiśniowskim); Dr hab. Grażyna Karolewicz, prof. KUL (1931-2024), oprac. M. Krzywicka, (z cyklu: „«Vita mutatur non tollitur». Pośmiertne wystawy twórców nauki i kultury, prezentacje Osób i ich dorobku”), https://www.bu.kul.pl/grazyna-karolewicz-1931-2024,art_107819.html [dostęp: 24 stycznia 2025 r.]; Misiura G., Zmarła prof. Grażyna Karolewicz (1931-2024), https://www.kul.pl/zmarla-prof-grazyna-karolewicz-1931-2024,art_107527.html [dostęp: 24  stycznia 2025 r.].

dr Grzegorz Misiura