Aleksandra (do 1968 r. używała imienia zakonnego Maria Helena) urodziła się 10 grudnia 1930 r. w Poznaniu. Była jedną z czterech córek Stanisława i Zofii z Wawrzyniaków Witkowskich. Po ukończeniu Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego Sióstr Urszulanek w Poznaniu w 1950 r. wstąpiła do nowicjatu tego zgromadzenia w Częstochowie. W 1956 r. złożyła śluby wieczyste, wiążąc swoje życie ze Zgromadzeniem Urszulanek Unii Rzymskiej.

W 1955 r. rozpoczęła studia historyczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, ale po dwóch latach przerwała naukę, podejmując obowiązki nauczycielki w szkole urszulańskiej w Poznaniu. Aby nie stracić roku, uczęszczała na seminaria prof. Brygidy Kürbis i prof. Gerarda Labudy, dzięki czemu poszerzyła swoją wiedzę o średniowieczu i źródłoznawstwie. Magisterium uzyskała w 1960 r. na podstawie pracy Vita sanctae Kyngae ducissae Cracoviensis, napisanej pod kierunkiem dr Marzeny Pollakówny (opubl. „Roczniki Humanistyczne” 10 (1961) z. 2, s. 41-166). Podjęty temat zapoczątkował jej późniejsze badania z zakresu hagiografii.

W 1962 r., dzięki wsparciu rektora KUL ks. prof. Mariana Rechowicza oraz prof. Marzeny Pollakówny, rozpoczęła pracę jako asystentka w Katedrze Historii Średniowiecza, kierowanej przez prof. Jerzego Kłoczowskiego. W tym czasie przygotowywała rozprawę doktorską pt. Miracula małopolskie XIII i XIV w. Studium źródłoznawcze (opubl.  „Roczniki Humanistyczne”, 19 (1971), z. 2, s. 29–161), którą obroniła w 1967 r. na Uniwersytecie Warszawskim.

W 1978 r. uzyskała stopień doktora habilitowanego w Instytucie Historii PAN na podstawie rozprawy Kulty pątnicze piętnastowiecznego Krakowa. Z badań nad religijnością ludową (Lublin 1984). W kolejnych latach jej kariera akademicka rozwijała się dynamicznie – w 1984 r. została docentem, w 1987 r. otrzymała tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1992 r. profesora zwyczajnego. Przez ponad 20 lat (1983–2004) kierowała Katedrą Historii Powszechnej Wieków Średnich, a w latach 1985–1988 pełniła funkcję kierownika Sekcji Historii (obecnie Instytutu Historii) KUL.

Była współwykonawcą grantu Przestrzeń i sacrum. Geografia kultury religijnej w Polsce i jej przemiany w okresie od XVII do XX w. na przykładzie ośrodków kultu i migracji pielgrzymkowych, kierowanego przez prof. Antoniego Jackowskiego (UJ). Następnie sama kierowała kilkoma grantami ministerialnymi (Patrocinia polskich diecezji. Tradycje kultu patronów Kościoła polskiego jako element chrześcijańskiego dziedzictwa kulturowego (1995–1997); Adalbertiana. Międzynarodowa bibliografia św. Wojciecha (1999–2001); Źródłoznawstwo hagiograficzne. Typy i funkcje źródeł hagiograficznych w polskiej kulturze późnego średniowiecza i baroku (2002–2005); Staropolski Atlas Marianus. Antropologia miejsca świętego (2010–2012)).

W swoich badaniach koncentrowała się na zagadnieniach związanych z geografią sakralną średniowiecza i wczesnej epoki nowożytnej, społeczno-religijną funkcją kultu świętych, modelami i wzorcami zachowań oraz przejawami religijności masowej. Analizowała mało wcześniej rozpoznane źródła historyczne, w tym żywoty świętych i zbiory cudów, ukazując ich znaczenie dla badań nad historią kultury społeczno-religijnej. Jej pionierskie prace wprowadziły nowe metody analizy źródeł hagiograficznych, przyczyniając się do lepszego zrozumienia tradycji pielgrzymkowych oraz kultu maryjnego w Europie. Wraz z prof. Jerzym Kłoczowskim, s. Urszulą Borkowską, Zygmuntem Sułowskim i Eugeniuszem Wiśniowskim należała do zespołu badawczego zajmującego się dziejami polskiego chrześcijaństwa.

Dorobek naukowy s. Witkowskiej obejmuje kilka monografii i ponad 200 artykułów poświęconych hagiografii, kultom świętych i pielgrzymkom w Polsce i Europie. Wśród najważniejszych pozycji książkowych można wymienić: Przestrzeń i sacrum. Geografia kultury religijnej w Polsce i jej przemiany w okresie od XVII do XX w. na przykładzie ośrodków kultu i migracji pielgrzymkowych (wspólnie z A. Jackowskim, Z.S. Jabłońskim, I. Sołjan i E. Bilską, Kraków 1996); Święty Wojciech – życie i kult. Bibliografia do roku 1999 (wspólnie z J. Nastalską, Lublin 2002); Titulus ecclesiae. Wezwania współczesnych kościołów katedralnych w Polsce (Warszawa, 1999); Polskie niebo. Ikonografia hagiograficzna u progu XVII wieku (wspólnie z ks. R. Knapińskim, Pelplin 2007); Staropolskie piśmiennictwo hagiograficzne, t.1-2 (wspólnie z J. Nastalską, Lublin, 2007); Ku ozdobie i obronie Rzeczypospolitej. Maryjne miejsca święte w drukach staropolskich (wspólnie z J. Nastalską-Wiśnicką, Lublin 2013). Podsumowaniem naukowej drogi jest książka Sancti, miracula, peregrinationes (Lublin 2009), będąca zbiorem dawniej wydanych artykułów. Była autorką obszernego wprowadzenia i biogramu św. Kingi w Hagiografii polskiej. Słownika bio-bibliograficznego, t. 1-2, red. R. Gustaw (Poznań 1971–1972), a w latach 90. opracowała jego rozszerzone wydanie pt. Nasi święci. Polski słownik hagiograficzny (Poznań 1995; 1998). Uczestniczyła w międzynarodowych projektach badawczych, m.in. Marienlexicon i Dictionnaire d’Histoire et de Géographie Ecclesiastique. Współpracowała z redakcją Encyklopedii Katolickiej, była też członkiem kolegiów redakcyjnych kilku czasopism: „Przeglądu Historycznego”, „Kwartalnika Historycznego” oraz „Studia Claromontana”.

Odbyła kilkumiesięczne stypendia naukowe w ośrodkach akademickich we Francji, Belgii, Niemczech i Włoszech, a także prowadziła badania archiwalne w Austrii, Anglii, Czechach i ZSRR. Należała do licznych  towarzystw naukowych, w tym Associazione Italiana per lo Studio della Santità, Dei Culti e dell’Agiografia, Görres-Gesellschaft – Abteilung für Archeologie und Kunstgeschichte, Deutsche Sankt Jakobus Gesellschaft, Societas Brigita – Europa, Polskiego Towarzystwa Historycznego, oraz Towarzystwa Naukowego KUL.

Wiele uwagi poświęciła Zgromadzeniu Urszulanek Unii Rzymskiej. Brała udział w pracach nad redakcją tekstu nowych jego konstytucji; zajmowała się archiwum lubelskiej placówki, opracowując najpierw inwentarz, a następnie Katalog uczennic Szkoły Podstawowej oraz Gimnazjum i Liceum Sióstr Urszulanek w Lublinie 1917–1955. Jej ostatnia publikacja, Urszulańskie gawędy (Lublin 2024), stanowi świadectwo przywiązania do tradycji zakonu.

Prof. Aleksandra Witkowska pozostawiła po sobie trwały dorobek naukowy i wychowała kilku doktorów, którzy kontynuują jej badania.

Zmarła 20 lutego 2024 r. w Lublinie, została pochowana w grobowcu zakonnym sióstr urszulanek na cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie.

maj 2023 r.

Bibliografia: L. Wojciechowski, Witkowska Aleksandra, w: Encyklopedia 100-lecia KUL, red. E. Gigilewicz, Lublin 2018, s. 544–545; U. Borkowska OSU, Aleksandra Witkowska OSU – życie i działalność naukowa, w: Peregrinatio ad veritatem. Studia ofiarowane Profesor Aleksandrze Witkowskiej OSU z okazji 40-lecia pracy naukowej, red. U. Borkowska OSU, Cz. Deptuła, ks. R. Knapiński, Z. Piłat, E. Wiśniowski, Lublin 2004, s. 7–10; J. Fert, Laudacja ku czci s. prof. Aleksandry Witkowskiej OSU, w: Członkowie honorowi TN KUL – uroczystość wręczenia dyplomów 29 maja 2015 roku, „Summarium” 44/64 (2015), s. 84–88; A. Kruczek, Aleksandra Witkowska ur. 1930 urszulanka, historyk. Ciekawa przeszłości, w: Poznaniacy II. Portretów kopa i trochę, red R. Brzezińska, T. Dostatni OP, P. Frydryszek, W. Nentwig, Poznań 1997, s. 448–457; J. Nastalska-Wiśnicka, Prof. dr hab. Aleksandra Witkowska OSU (1930–2024), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 123 (2024), s. 631-636 (https://doi.org/10.31743/abmk.17303); M. Starnawska, Siostra Profesor Aleksandra Witkowska OSU (1930–2024), „Studia Źródłoznawcze” 62 (2024), s. 305–308; https://csm.kul.pl/siostra-aleksandra-witkowska/

Joanna Nastalska-Wiśnicka