Marta Wójtowicz
Chronologia panowania Lugalzagesiego z Uruk na tle historii południowej Babilonii w Okresie Wczesnodynastycznym
The Chronology of Lugalzagesi’s Regin. Some Problems of History of Babylonia in the Late Early Dynastic Period
Lugalzagesi, król Uruk i władca Ummy jest jedną z najbardziej znanych postaci w Okresie Wczesnodynastycznym, słynną z powodu klęski poniesionej z ręki Sargona Akadyjskiego. Źródła wzmiankujące Lugalzagesiego pozwalają nam stosunkowo szczegółowo odtworzyć jego panowanie, choć niektóre główne problemy chronologiczna pozostają nierozwiązane. Artykuł przedstawia możliwe interpretacje źródeł i ich konsekwencje dla chronologii względnej całej południowej Babilonii w Okresie Wcesnodynastycznym. Wynika to z faktu bliskiego związku pomiędzy głównymi politycznymi ośrodkami – takimi jak Uruk, Umma i Lagasz – w tym regionie. W świetle dostępnych źródeł wydaje się, że należałoby nieco skrócić chronologię, choć bez nowych tekstów wybór pomiędzy możliwymi interpretacjami jest niepewny.
Lugalzagesi, king of Uruk and ruler of Umma, is one of the best known figures in the Early Dynastic history, famous for his ultimate defeat by the Sargon of Akkade. Sources related to Lugalzagesi allow to reconstruct relatively detailed account of his reign, but some major chronological questions remain unsolved. The paper explores the possible explanations of the sources and their consequences for the relative chronology of the entire southernBabyloniaat the end of Early Dynastic period, as the reign of Lugalzagesi was closely related to major of political entities in the region – Uruk, Umma and Lagaš. It appears that some chronological sequences should probably shortened in the light of available evidence, however, it is hardly possible to choose between alternative options without new texts.
Edward Lipiński
Miasta Lewickie w Zajordanii
Levitical Cities in Transjordan
The Levitical cities of Transjordan, viz. Golan, Ashtaroth, Ramoth-Gilead, and Mahanaim, as well as Jazer and Heshbon, seem to have been garrison towns of the Kingdom of Israel at the border of the Aramaic kingdom of Damascus and near the capital city of the Ammonites. This view is confirmed by the role of the four Levitical cities on the “Reubenite” territory to the east of the Dead Sea, where they appear as military stations defending the border of the Omride kingdom from incursions of the desert people, and by the distribution of the Levitical cities between the fortresses of 2 Chron. 11:6-10, where they seem to form a defence line on the border of the Kingdom of Judah. The Levites appear therefore as members of garrisons keeping watch over border towns, as confirmed by etymology. There were other fortified places, like Gadara, which are not listed among the Levitical cities, possibly because they were no endangered sites at the frontier. The disappearance of the kingdoms of Israeland Judahobviously influenced the professional role of the Levitical families whose members first became guardians of the Templeand later assumed also other functions in the Templeservice.
Lewickie miasta w Zajordanii, tj. Golan, Asztarot, Ramot-Gilead i Machanaim oraz Jazer i Cheszbon, wydają się być garnizonowymi miastami Królestwa Izraela na granicy z aramejskim królestwem Damaszku i w pobliżu stolicy Amonitów. Pogląd ten potwierdza rola czterech miast Lewickich na terytorium „Rubena” na wschód od Morza Martwego, gdzie jawią się one jako stanice wojskowe chroniące granicę królestwa Omrydów przed wtargnięciem pustynnych ludów. Podobną funkcję mają Lewickie miasta wśród fortec w 2 Krn 11,6-10, gdzie tworzą one obronna linię na granicy Królestwa Judy. Lewici jawią się więc jako członkowie garnizonów pilnujących granicznych miast, co potwierdza etymologia. Można znaleźć także inne ufortyfikowane miejsca, jak Gadara, które nie są wymienione wśród miast Lewickich, prawdopodobnie dlatego, że nie były one zagrożonymi osadami na granicach. Zniknięcie królestw Izraela i Judy w oczywisty sposób wpłynęło na funkcję rodów Lewickich, których członkowie stali się strażnikami Świątyni, a następnie przyjęli inne funkcje w służbie świątynnej.
Łukasz Niesiolowski-Spanò
Urbanizacja Filistei i Szefeli a procesy akulturacji
Urbanization of Philistia and Shephelah, and the Process of Acculturation
Artykuł stanowi próbę analizy typu osadnictwa filistyńskiego z wczesnej fazy epoki żelaza. Omówiony został zatem model osadnictwa, z dominacją dużych miast w centrum oraz z siecią satelickich osad wokół. Taki typ osadnictwa, porównany do teoretycznego modelu Christallera ‘Teorii Ośrodków Centralnych’, zestawiony został z kananejskim wzorcem z późnej epoki brązu oraz – dla analogii – współczesnym typem osadnictwa w Etrurii. Z modelu filistyńskiego osadnictwa wyprowadzać można tezę upatrującą w miastach przestrzeń pogranicznej wymiany między kulturami, w tym filistyńską i kananejską.
The aim of the article is to analyse the settlement pattern of the Philistines in early Iron Age. The Philistine settlement-model, with the domination of large cities, and the net of small dwellings around, was paralleled to the Christaller’s ‘Central Place Theory’. This type of settlement was compared to the late Bronze Age city-states system inPalestineand early Iron AgeEtruria. The above-mentioned analysis allows seeing cities as the main place of cultural exchange between Philistine and Canaanite cultures.
Jakub Slawik
Czy w starożytnym Izraelu istniała prostytucja sakralna? Qedešāh w Starym Testamencie
Could a Sacred Prostitution be Found in Ancient Israel? Qedešāh in the Old Testament
Autor stawia pytanie, czy w starożytnym Izraelu istniała prostytucja sakralna. Pytanie to wiąże się z wyrazem qedešāh w Starym Testamencie. Brak jest jednoznacznych pozabiblijnych świadectw na jakąkolwiek świątynną prostytucję w Mezopotamii i Syro-Palestynie. Herodot, Dzieje, 1.199 jest tekstem polemicznym; teksty sumeryjskie i akadyjskie nie dowodzą, że jakiekolwiek osoby pełniące funkcje kultowe były aktywne seksualnie w ramach swego posługiwania (odnosi się to także do ceremonii hieros gamos); to samo należy stwierdzić w odniesieniu do ugaryckiej qdš(t); terakotowe nagie kobiety były prawdopodobnie amuletami ukazującymi bóstwo opiekuńcze i nie mogą służyć jako świadectwo na kult płodności. Dwie deuterokanoniczne (apokryficzne) księgi wspominają współżycie seksualne w powiązaniu z idolatrią w Świątyni Jerozolimskiej, lecz List Jeremiasza 42-43 nie jest niezależnym źródłem, zaś 2 Mch 6(,4) ukazuje problem związany z nieczystością Świątyni Jerozolimskiej. W obu tekstach kobiety są ukazane, by scharakteryzować brak pobożności pogan. Wyraz qādēš / qedēšāh w Starym Testamencie oznacza prawdopodobnie niższą w hierarchii osobę sprawującą funkcje kultowe zaangażowaną w rytuały, które później były postrzegane jako nie-jahwistyczne. Tylko trzy teksty w Starym Testamencie, w których użyty jest wyraz qedēšāh, łączą go z prostytutką: Oz 4,(11-)14 stosuje wyraz „prostytutka” metaforycznie dla oznaczenia niewierności wobec JHWH; Pwt 23,18-19 jest niejasne i nieprawdopodobnym jest, by oba wersy (18 i 19) mówiły o tej samej grupie ludzi; Rdz 38(,21-22) wydaje się identyfikować qedēšāh z prostytutką (Tamar), lecz brak jest jakiegokolwiek kultycznego czy też świątynnego kontekstu. Żaden ze Starotestamentowych tekstów nie dowodzi, że qedēšāh była świątynną prostytutką. Prostytucja sakralna w biblijnym Izraelu i w otoczeniu Izraela okazuje się być wielce problematyczna i nie może być od razu używana jako klucz w interpretowaniu Starotestamentowych tekstów.
The author asks a question, if there was a sacred prostitution in Israelin biblical times. This question is related to the word qedēšāh in the Old Testament. There is no unambiguous extra-biblical evidence for any kind of the temple-prostitution in Mesopotamia and Syro-Palestine: Herodotos, Histories I.199 is a polemical text; sumerian und akkadian texts cannot prove, that any cult functionaries were involved in sexual acts as a part of their ministry (it applies also to a sacred marriage ceremony); the same is to state about ugaritic qdš(t); terracotta naked women were probably amulets, which show a protective deity, and they cannot serve as an evidence for a fertility cult. Two deuterocanonical (apocryphal) books mention sexual intercourses in connection with a idolatrous cult or Jerusalem’s temple, but Letter of Jeremiah 42-43 is not an independent source and 2 Maccabees 6(:4) shows a scandal of the inseparability of clean and unclean in the time of the pollution of the temple in Jerusalem. In both texts women are used to characterize gentile’s impiousness. The word qādēš / qedēšāh means in the Old Testament probably a subordinate cult functionary, who was involved in rituals, which were regarded later as non-yahwistic. The only three Old Testament’s texts, in which fem. qedēšāh (gender indicated) is used, put together qedēšāh and a prostitute: Hos. 4:(11-)14 apply the word prostitute (verbal und nominal) metaphorically for the disloyalty to JHWH; Deut. 23:18-19 is unclear and it is improbable, that both verses (18 and 19) tale about the same class of people; Gen. 38(:21-22) seems to identify qedēšāh with the prostitute (Tamar), but in no cultic or temple context. No one of the Old Testament’s texts can prove, that qedēšāh was a temple-prostitute. A sacred prostitution in biblical time’sIsrael and inIsrael’s environment turns out to be very questionable and cannot serve as an explanation’s key of the Old Testament’s texts right off the bat.
Janusz Lemański
Hebrajski Szeol na tle wyobrażeń eschatologicznych sąsiednich kultur
Sheol – l’aldilà ebraico o una specifica situazione esistenziale?
La parola ebraica šĕ’ôl, come anche la realtà descritta da essa, risultano molto orginali alla luce degli altri concetti antichi al riguardo, difussi nel mondo di Mezzaluna fertile ed ittito-greco. Nel’Antico Testamento però il contesto, nel quale viene adoperata la paraola, è di solito quello psalmodico e sapienziale. In esso le imaggini di šĕ’ôl, anche se spesso assomigliano a quelle dei popoli limitrofi, allo stesso momento fanno parte solo di un linguaggio poetico o sapienziale, non necessariamente da prendere letteralmente ed in un modo spaziale. Soprattutto chi parla di solito di šĕ’ôl non è ancora morto. Si sente abbraciato dalla realtà di šĕ’ôl a causa della sua situazione esistenziale che assomiglia la morte, ma allo stesso momento spera di essere salvato da Dio. Se si parla ormai di šĕ’ôl come di un luogo, allora lo si colloca sempre sotto la terra. Sempre però quell posto viene limitato solamente alla destinazione dei peccatori. Quindi anche se nel’Antico Testamento la fede nella possibilità di vincere la morte appare molto timidamente e in maggior parte dei casi molto tardi, il quadro biblico di šĕ’ôl, con tutte le sue connotazioni, sembra essere la prima scintilla della speranza cha la morte – concepita come una situazione dell’aldilà senza Dio – non è destinata per un giusto e fedele membro di Israele.
Mirosław S. Wróbel
Znaczenie i obchody Święta Namiotów w starożytnym Izraelu
The Meaning and Celebration of the Feast of the Tabernacles in the Ancient Israel
W niniejszym artykule znajduje się opis Święta Namiotów (hebr. Sukkot), którego obchody w Starożytnym Izraelu charakteryzowały się dynamizmem i rozwojem. Początkowo było ono obchodzone jako święto o charakterze rolniczym (Wj 34,22) i jako święto „przechodnie” w tygodniu przy końcu zbiorów (Kpł 23,39; Pwt 16,13). Po niewoli babilońskiej zaczęto je obchodzić w ściśle określonym czasie 15 dnia siódmego miesiąca Tiszri przez siedem dni. W niniejszym artykule Święto Namiotów zostało ukazane w świetle bogatych źródeł biblijnych (Stary i Nowy Testament), apokryficznych, qumrańskich i rabinackich. Szczególna uwaga została zwrócona na związane z tym świętem obrzędy i modlitwy (lulav, procesja, czerpanie wody, libacja wina, modlitwa o deszcz, recytacja psalmu 118). Dzięki temu wiele tekstów biblijnych uzyskuje lepsze osadzenie w kontekście historycznym oraz zostaje otwartych na nowe impulsy interpretacyjne. Analiza ta umożliwia dostrzeżenie znaczenia Święta Namiotów dla tradycji żydowskiej i jego oddziaływania na tradycję chrześcijańską.
In the present article there is the description of the Feast of the Tabernacles (hebr. Sukkot) in its development since the ancient time until presence. In the first period it was the feast with agricultural elements (Ex 34:22) celebrated in the week at the end of the harvest (Lev 23:39; Deut 16:13). After the Babylonian exile it was celebrated 7 days and it started at 15 day of seventh month Tishri. In this article the Feast of the Tabernacles is described in the light of biblical (Old and New Testament), apocryphal,Qumran and rabbinical sources. The author pays special attention for rituals and prayers connected with this feast (lulav, procession, drawing of the water, libation of wine, prayers of Psalm 118). In this way many of the biblical texts about the Feast of the Tabernacles are described in their historical context. The analysis of these texts enables to see the meaning of the Feast of the Tabernacles for Jewish and Christian tradition.
Ilona Skupińska-Løvset
Kulty na et-Tell. Źródła archeologiczne
Cults on et-Tell / Bethsaida
Artykuł odnosi się do badań archeologicznych na stanowisku et-Tell/Betsaida. Znalezione tam zostały pozostałości miejsca kultu przy bramie miejskiej włącznie ze stelą ikoniczną czczonego tam bóstwa. Wizerunek ten jest interpretowany jako obraz bóstwa księżyca Sina. Autorka jest zdania, że chodzi tu raczej o przedstawienie lokalnej wersji aramejskiego bóstwa pogody. Na przyległym terenie w okresie hellenistycznym i wczesno-rzymskim wzniesiono budowlę najprawdopodobniej o przeznaczeniu kultowym. Była ona interpretowana jako świątynia kultu cesarskiego. Interpretacja ta wydaje się być nie do przyjęcia z powodu niezgodności budowli z kanonem rzymskiej świątyni kultu państwowego. Autorka widzi w niej świątynię typu lokalnego spokrewnioną z podobnie datowaną świątynią Apollina odsłoniętą w Tyrze.
The paper deals with the archaeological material discovered on et-Tell/Bethsaida and related to the cultic practices. It embraces a high place at the city gate, dated to the 9th-8th centuries BC and a Hellenistic-Roman building placed on the acropolis and previously proposed to be interpreted as a Temple of the Imperial Cult. The depiction on the iconic stela, found lying on the top of the high place, should in the eyes of this author be understood as a visualization of the Aramean weather deity, not the Moon deity as proposed before. As to the Hellenistic – Roman building the present author points to the analogies from Tyre and will see it as a countryside sanctuary. There will be given reasons why the interpretation of this building as aTempleof the Imperial Cult raised by tetrarch Phillip is impossible to accept. Related aspects of the Imperial policy of the Julio- Claudian dynasty, in particular to the period of the reign of Tiberius, will be commented on. The argumentation will lead to the conclusion that the existence on et-Tell of a building identified as aTempleof the Imperial Cult, the cult of Livia-Julia in particular, is highly unlikely.
Piotr Waszak
Bóg Starego Testamentu drzewem?! Oz 14,[8-]9 jako świadectwo przejścia od kultury kultu drzew i kamieni do odrzucenia bożków w Izraelu
The God of the Old Testament was a Tree? Hos 14:8-9 as a Witness of the Passage from the Worship of Tree and Rocks until the Refuse of the Idols in Israel
Kultura religijna Kanaanu była w starożytnej Palestynie zasadniczo kulturą kultu drzew (i kamieni). Ten właśnie stan rzeczy „odziedziczyli” w Izraelu m.in. żarliwi obrońcy monoteizmu i gorliwi przeciwnicy kultu nie tylko kamieni i drzew, ale wszystkiego, co politeistyczne i pogańskie - prorocy. Na tym tle zwrócono uwagę na zaskakujący fenomen; jeden z najstarszych Proroków Piszących i jednocześnie żarliwy obrońca wiary w Boga Jedynego – Ozeasz, odważył się, aby w przekazywanym przez siebie w imieniu Boga Jahwe orędziu o Nim samym, w kontekście polemiki z kultem bożków, utożsamić Boga Biblii z drzewem (zob. Oz 14,8-9). Po przedstawieniu stanu badań i przeanalizowaniu wypowiedzi prorockiej, wyjaśniono przyczyny oraz zasadność zastosowania tej nieoczekiwanej i „ryzykownej” metafory, ukazując zarazem walor botaniczny oraz „teologiczny” cyprysu (hebr. berôš).
The religious culture of Canaan in the ancient Palestine was essentially pointed on the worship of trees (and rocks). This is the situation found by prophets inIsrael, those who warmly defended monotheism, so the adversaries of the tree’s and rock’s worship, and of anything was pagan and politeistic.
In such context, a surprising phenomen recalls our attention: that Hosea, one of the most important prophets, writer and on the same time, a strong defensor of the faith in the only God. That prophet, inside the polemics against the worship of idols, by transmitting on behalf of YHWH His own message, dared to identify with a tree (cfr. Hos 14:8-9).
After introducing the state of research and the analysis of the prophetic language, there have been explained the reasons and the rightness of recalling to such metaphore, so unexpected and risky, demonstrating also the botanic and theological value of the cypress
(hebr. berôš).
Sebastian Długoborski
Wpływ imperialnej Asyrii na religię Judy
Assyrian Influence on Judean Religion
Narracja Deuteronomisty podnosi problem obcej ingerencji w kult sprawowany w Judzie podczas panowania Ahaza i Manassesa. O Ahazie tekst mówi, że był on pierwszym, który „syna swego przeprowadził przez ogień” (2 Krl 16,3). Co więcej, zbudował on ołtarz w Jerozolimie na wzór tego, który widział w Damaszku (2 Krl 16,10-16). Z kolei aktywność Manassesa w sferze kultu obejmowała wprowadzenie kultu „wojska niebieskiego” oraz wzniesienie aszery i ustawienie jej w Świątyni (2 Krl 21,7). Większość podręczników historii starożytnego Izraela traktuje wprowadzone nowości jako elementy asyryjskiej religii państwowej. Dodatkowo, wielu naukowców sugerowało, że były one narzucone Judzie przez Asyrię. Autor artykułu uważa, że nie ma świadectw narzucania kultu Judzie przez Asyrię. Zagraniczne innowacje za panowania Ahaza i Manassesa należy raczej postrzegać jako dobrowolne przyjęcie przez elitę judzką elementów dominującej kultury asyro-aramejskiej.
The Deuteronomist’s narrative raises the issue of foreign interference in Judah’s cult during the reigns of Ahaz and Manasses. Of Ahaz it is said that he was the first king of Judah who "made his son pass through fire" (2 Kgs 16:3). Moreover, he had an altar built in Jerusalem after "the fashion of the altar that was inDamascus" (16:10-16). Manasseh’s many activities in the cultic sphere included introducing the worship of the host of heaven and the setting up of "the graven image of asherah which he had made in the house of the Lord" (21:7). Accepted teaching in the most histories and textbooks of ancientIsraeltook these introductions for elements of the Assyrian state religion. In addition, many scholars have suggested that they were imposed on Judah by Assyria. The author of this paper believes that there is no evidence of Assyrian imposition upon or interference withJudah’s cult. The foreign innovations reported of the reigns of Ahaz and Manasseh should be rather seen as the voluntary adoption byJudah’s ruling class of the prevailing Assyro-Aramaean culture.
Piotr Briks
Topos Niniwy w Starym Testamencie
Topos of Niniveh in the Old Testament
Trudno jest obiektywnie ocenić pamięć o Niniwie, jaka przetrwała wśród Izraelitów. Ta stolica znienawidzonego i bezlitosnego wroga, który krwawo łupił a ostatecznie całkowicie zniewolił znaczną część Izraela, pojawia się w tekście biblijnym zaskakująco rzadko (w przeciwieństwie do Babilonu, który występuje w Biblii 10 razy częściej), a kiedy już jest wymieniana, to częściej nie jako nawiązanie do historycznej stolicy Asyrii, ale w sensie alegorycznym lub symbolicznym. Oczywiście podstawowym powodem tego zjawiska jest cichy głos tych, którzy od Asyrii wycierpieli najwięcej – czyli mieszkańców Królestwa Północnego, ale nie do pominięcia są też meandry pamięci Judejczyków. Oni od Asyrii ucierpieli mniej, chociaż też niemało, a mimo to wydaje się, że z biegiem czasu pamięć krzywd powoli zblakła, trwało natomiast (podszyte pewnym kompleksem, co nie wyklucza oczywiście pogardy) wspomnienie jej bogactwa i cywilizacyjnej wyższości.
It is very difficult to make objective judgement of the ancient Israelite’s memory of Nineveh. This capital of the odious and cruel enemy, which plundered and finally completely enslaved the bigger part of Israel, appears in the biblical text surprisingly rarely (in contrast to Babylon, what is found in the Bible ten times more frequently). When Nineve his mentioned, it is rather as a symbol or allegory, more seldom as a historical capital of Assyria. Of course, the most primary cause of this phenomenon is a silent voice of those who have most suffered from Assyria, that is the inhabitants of the Northern Kingdom, but the meanders of the Judean memory are not to be omitted. The Judeans suffered less fromAssyria, but also considerably. Nevertheless it seems that with time the memory of injustice faded, whereas the memory ofNineveh’s wealth and superiority stayed (fortified by complexes, what doesn’t exclude contempt).
Antoni Tronina
Czy Hiob istniał realnie?
Did Job Existed Really?
W jednym z listów z królewskiej korespondencji z Tell el-Amarna (EA 256; XIV w. p.n.Chr.) znajduje się imię imię Joba (Ajjabu), egipskiego wasala z miasta Asztarti w Transjordanii. Został on oskarżony o złamanie traktatu wasalnego i przyłączenie się do Hetytów. Inny z listów (EA 364) jest zaadresowany do faraona przez samego Joba. Odrzuca on w nim fałszywe oskarżenie i ślubuje wierność wobec Egiptu. Z czasem „historyczny” Job stał się biblijną postacią literacką i modelem w cierpliwym znoszeniu przeciwności losu. Lokalna społeczność arabska wspomina go do dziś, a jego tradycyjne miejsce pochówku jest pokazywane w miejscu zgodnym z korespondencją z Tell el-Amarna.
Among the royal correspondence from Tell el-Amarna (14th c. BC) there is one letter (EA 256) with the name of Job (Ayyabu), an Egyptian vassal from the town Ashtarti inTransjordan. He has been accused of violating the vassal treaty and transferring to Hittites. Another letter (EA 364) is addressed to Pharaoh by Job himself. There he dismisses false accusations and pledges loyalty towards Egypt. With time the “historical” Job has become a literary character of the Bible and the model of how to bear patiently the adversities of life. Local Arabs remember him up to this day, and his grave, following the tradition, is located precisely in the place mentioned in the correspondence from Tell el-Amarna.
Bartłomiej Proc
Wpływy perskie w Księdze Tobiasza
The Persian Influence in the Book of Tobit
W Księdze Tobiasza można znaleźć wiele elementów typowych dla persiej kultury i religii. Liczne paralele można znaleźć pomiędzy Asmodeuszem a Aēšma daēva oraz Rafałem a Sraošą. Inną typowo perską koncepcją jest pozytywny obraz psa. Wszystkie te podobieństwa dostrzegalne są tylko w szczegółach, nie stanowiąc o sensie Księgi. Jest wielce prawdopodobnym, że u korzeni Księgi Tobiasza leży głęboko przepracowana perska opowieść ludowa.
In the Book of Tobit we can find elements typical for Persian culture and religion. There is a lot of parallels between Asmodeus and Aēšma daēva or Raphael and Sraoša. Another typical Persian idea is a positive image of a dog. All these parallels can be traced only in details of the Book of Tobit, but they do not consist the sense of the Book. It is very likely that the root of the Book of Tobit is a deeply re-edited Persian folk story.
Edward Lipiński
Afrodyta w Akko-Ptolemais
Aphrodite at Acre-Ptolemais
Kult Afrodyty w Akko-Ptolemais jest poświadczony za okupacji rzymskiej, ale sięga prawdopodobnie czasów hellenistycznych. Akko było starożytnym miastem fenickim zależnym of Tyru. W starożytności nie należało ono do Izraela, będąc najlepszym portem kananejskim. Było ponadto położone na ważnym szlaku nadmorskim wiodącym z Egiptu do Syrii, Anatolii i Mezopotamii. Za panowania Ptolemeusza II miasto otrzymało nową nazwę, pochodzącą od imienia władcy. Była ona w użyciu aż po VII w. A.D. Afrodyta była jedną z patronek miasta, na co wskazują nie tylko miejscowe monety z brązu, na których widoczny jest wizerunek bogini, ale także jej posąg, który zdobił łaźnie publiczne. Były one uczęszczane przez weteranów legionów rzymskich, osiedlonych w Ptolemais przez Klaudiusza i Nerona, ale także przez Żydów, również rabinów. Posąg nagiej bogini, widoczny na monetach, należał do typu tzw. „Afrodyty Medycejskiej” z Florencji, podobnie jak jej posąg odnaleziony w Tell al-Qadi (Tel Dan). Miejsce jej sanktuarium jest niepewne, ale był to być może Tell Fuchchar (Tel Akko).
The cult of Aphrodite is attested at Acre-Ptolemais in Roman times, but it goes probably back to the Hellenistic period. Acre was a city of ancient Phoenicia, depending from Tyre. It did not belong to Israelin Antiquity, when it was the best seaport of Canaan. Besides, it was located on an important coastal road from Egyptto Syria, Anatolia, and Mesopotamia. The city was renamed Ptolemais by Ptolemy II and this name was in use until the 7th century A.D. Ptolemais had a most stirring and tragic history, becoming a royal see under the Seleucids, who probably introduced the cult of Aphrodite, identified with Astarte. She was a patroness of the town, as shown not only by local coins with the effigy of the goddess, but also by her statue decorating the thermae of Acre. They were frequented by Roman veterans, whose colony was established at Ptolemais by Claudius and Nero, but even by Jews, among them rabbis like Gamaliel II, the head of the Yabneh council from ca. 80 to ca. 105 A.D. The statue of the naked goddess, recognizable on the coins, belonged to the iconographic type of the so-called “Venus of the Medici” atFlorence, like the statue found at Tell al-Qāḍi (Tel Dan). The location of her sanctuary atAcre is uncertain, but it might have been Tell Fuhhar (Tel Akko) or a site in the latter’s vicinity, where remains of a Hellenistic shrine have been discovered.
Piotr Muchowski
Qumran: miasto esseńczyków
Qumran – the Village of the Essenes
Artykuł niniejszy poświęcony jest problemowi funkcji osiedla qumrańskiego oraz jego powiązania ze zwojami odnalezionymi w grotach. Artykuł badając najważniejsze dane stara się odpowiedzieć na pytanie, czy – w świetle bieżących badań archeologicznych oraz znajomości literatury – można utrzymać tezę, że Qumran było osiedlem esseńskim, w którym zwoje były spisywane i kopiowane. Pomijając inne kwestie, wiąże się to z tezami dotyczącymi stratyfikacji osiedla stawianymi przez J.-B. Humberta i J. Magness. Potwierdzają one hipotezę R. de Vaux, choć w pewnych aspektach winna ona być zmodyfikowana. W zakończeniu autor podkreśla wagę niektórych tez proponowanych przez Humberta, który zaznacza, że choć zwoje bez wątpienia należały do esseńczyków, to bardziej prawdopodobne wydaje się ich pochodzenie z Jerozolimy, nie zaś z Qumran.
The article is devoted to the issue of a function of the Qumran settlement and its connection with the scrolls that were discovered in the caves. It attempts to answer the question whether, in the light of current archeological and literary knowledge, the hypothesis that Qumran was the settlement of the Essenes where the scrolls were written and copied, can be sustained. It re-examines the most relevant data. Apart from other things, it relates to theses on the stratification of the settlement put forward by J.-B. Humbert and J. Magness. Consequently, it confirms that the Qumran-hypothesis of R. de Vaux is still valid, however, in some aspects it should be corrected. In the conclusion, the author emphasizes the importance of some theses proposed by Humbert. He underlines that although the scrolls undoubtedly belonged to the Essenes their Jerusalem origin seems more probable than Qumran.
Marek I. Baraniak
Motyw miasta w Księdze Pieśni nad Pieśniami i jego targumiczna interpretacja
The Theme of the “City” in the Song of Songs and its Targumic Interpretation
Temat miasta w Księdze Pieśni nad Pieśniami jest marginalnym motywem. Należy jednak zauważyć, że zjawisko urbanizacji naznaczyło historyczne przemiany społeczności starożytnego Izraela, a „Miasto” – Jerozolima – uzyskało znaczące miejsce w epice hebrajskiej i pojawiło się też w poezji. Postępujący wraz z rozwojem interpretacji proces kanonizacji tekstów Biblii nie tylko odsłaniał i precyzował ich znaczenie, ale też nadawał im nową treść zmieniając ich funkcję. Dlatego też studium nawet pobocznych wątków i tematów literackich zawartych w tekście biblijnym może mieć istotne znaczenie w próbach rekonstrukcji jego genezy i historii interpretacji. Przedstawiona analiza pozwala sformułować pewne hipotezy i pytania dotyczące genezy tekstu hebrajskiego oraz historii jego interpretacji: Czy redakcja przynajmniej niektórych utworów zawartych w Pnp mogła już nastąpić w okresie przedwygnaniowym w Judei, a początek procesu ich kanonizacji i targumizacji rozpoczął się dopiero w późnym okresie powygnaniowym?
The theme of the “city” in The Song of Songs is a marginal motif. However, it should be noted, that the phenomenon of urbanization characterized the historical transformation of the ancient society ofIsrael, and the term “the city” -Jerusalem- gained a significant place in Hebrew epic and also is present in poetry. The canonization process of the texts of the Hebrew Bible proceeding with the development of their interpretation has not only revealed and exacted the meaning, but also gave them a new significance by changing their function. Therefore, even the study of marginal plots and insignificant literary topics included in the biblical text may be important aid in attempting to reconstruct its genesis and history of interpretation. This analysis allows formulation of some suggestions - questions - concerning the origins of the Hebrew text of The Song of Songs and the history of its interpretation. Did the edition of some of the songs could occur in the pre-exilic period inJudea? Did the canonization and targumisation start in the late postexilic period?
Dominik Nowak
Recepcja postaci Jana Chrzciciela w pismach biblioteki z Nag Hammadi
The Reception of the Person John’s the Baptist in the Writings from Nag Hammadi Library
Analiza pism z biblioteki z Hag Hammadi w zakresie ich zainteresowania postacią Jana Chrzciciela wiedzie do wniosku, że przypisują mu one niepoślednią historiozbawczą rolę. Nie przeczy temu bynajmniej fakt, że niekiedy nie jest on wymieniany explicite, a na fakt, że w danym ustępie chodzi właśnie o jego osobę, wskazują jedynie pośrednie wzmianki. W prezentacji osoby Proroka znad Jordanu pisma z Hag Hammadi odwołują się przede wszystkim do wybranych fragmentów ewangelicznych przekazów świętojańskich. Zdarza się jednak, że korzystają również w tej mierze z innych pism staro- i nowotestamentowych. Trzeba jednak podkreślić, że choć omawiane pisma bazują na jądrze historycznym, to jednocześnie można w nich zauważyć wyraźne ślady daleko idącej transformacji tradycji świętojańskiej. Ważną rolę pełniły w tej mierze idee gnostyckie lub gnostycko-chrześcijańskie. Niektóre fragmenty dotyczące Jana zdradzają ślady apologetycznej polemiki z chrześcijaństwem lub z pewnymi nurtami ruchu gnostyckiego.
The research of Hag Hammadi writings in terms of their interest in the figure of John the Baptist leds to the conclusion that it is attributed to him important role, even if it is not mentioned by name and the fact that the letter refers to his person, provide only indirect references. In presenting the person of John the authors of works from Nag Hammadi are based primarily on selected parts of the evangelical tradition, nevertheless, in some cases also they relate to other paragraphs from the Old and the New Testament. It should be noted, however, that these writings, but refer to the historic core, it also make far-reaching transformation of messages about John. Some fragments play an important role in this respect gnostic and gnostic-christian ideas.
Przemysław Dec
J 10,1-21 a Świątynia Jerozolimska. Analiza leksemów θύρά, θυρωρὸς i αὐλή
John 10:1-21 and Jerusalem Temple. Analysis of Selected Lexemes
Artykuł przedstawia nową, różną od dotychczasowych, interpretację przypowieści o Dobrym Pasterzu (J 10,1-21). Główna teza bazuje na założeniu, że część terminologii nie jest związana z pasterską rzeczywistością Palestyny I w. n.e., lecz w wyraźny sposób odnosi się do Świątyni Jerozolimskiej. Analiza takich leksemów jak: θύρά (hebr. שאר), θυρωρὸς (hebr. שוער) i αὐλή, (hebr. חצר) dowodzi, że autor J 10,1-21 pragnął przedstawić nie-żydowskich uczniów Jezusa, jako tych, którzy powinni być włączeni w liturgię świątynną razem z Żydami. Kluczowymi fragmentami dla zrozumienia tej myśli są wersy J 10,1-3 oraz J 10,16.
The paper presents a new interpretation that differs from previous ones of the Good Shepherd parable (John 10:1-21). The main concept is based on an assumption that part of the terminology is not related to pastoral reality in Palestinein the 1st c. current era, but strongly relates toJerusalemTemple. The analysis of these lexemes as: θύρά (as שאר), θυρωρὸς (as שוער) and αὐλή (as חצר) proves that the author of John 10:1-21 intended to present of non-Jewish disciples of Jesus as these who should be included in a liturgy of theTemple together with Jews. The key fragments to understand this motif/thought connected to theJerusalemTemple are verses from John 10:1-3 and John 10:16.
Daria Boniecka-Stępień
Wizerunek Jezusa w piśmiennictwie żydowskim – wybór
The Image of Jesus in Jewish Literature – The Selection
Postać Jezusa interesuje i zajmuje żydowskich myślicieli od czasów starożytnych. Jednak relacja do postaci Jezusa zmieniała się w ciągu wieków. W starożytności żydowscy uczeni poświęcali bardzo niewiele uwagi twórcy chrześcijaństwa. Z nastaniem okresu nowożytnego podejście do Jezusa stopniowo zaczęło się zmieniać, i stał się on obiektem zainteresowania w badaniach historycznych. XX w. pokazuje już Jezusa jako postać, która inspiruje pisarzy tworzących po hebrajsku. Niniejszy artykuł analizuje jak obraz Jezusa zmieniał się w dziełach żydowskich myślicieli i pisarzy. Pokrótce omówiona została relacja do Jezusa w pismach rabinicznych (Miszna, Tosefta, Talmud, midrasze), literaturze post-talmudycznej, średniowiecznej, nowożytnej, w historycznych pracach z przełomu XIX i XX w. oraz we współczesnej literaturze hebrajskiej.
The figure of Jesus interested and occupied Jewish thinkers since ancient times. However, this interest and the relation to the figure of Jesus changed over the centuries. In ancient times, Jewish scholars have devoted very little attention to the creator of the Christian religion. But with the beginning of the modern times approach to Jesus gradually began to change, then he became the object of interest in historical research. The twentieth century already shows Jesus as a figure who inspired writers of Hebrew literature. This article examines how faces of Jesus changed in the meaning of Jewish thinkers and writers. Briefly will be discussed relation to Jesus in the Scriputres of Hazal (Mishnah, Tosefta, Talmud, midrashim), in the post-Talmudic literature, medieval, and modern times, as well as historical works from the turn of the 19th and 20th century and the image of Jesus in modern Hebrew literature.
Andrzej Gillmeister
Kontrowersje wokół książki Hellenizm a judaizm Tadeusza Zielińskiego. Polemiki chrześcijańskie
Christian Polemics with Tadeusz Zieliński’s Hellenism and Judaism
Artykuł dotyczy książki Hellenizm i judaizm Tadeusza Zielińskiego – 3. części serii „Religie świata starożytnego” – opublikowanej po polsku w 1927 r. W swej pracy Zieliński porównuje judaizm i hellenizm. Efekt tego porównania jest negatywny dla judaizmu i wspiera tezę Zielińskiego, wyrażaną w różnych pracach, o psychologicznej ciągłości pomiędzy religią starożytnej Grecji a chrześcijaństwem. Teza ta spotkała się z negatywną reakcją w kręgach chrześcijańskich i żydowskich. Artykuł prezentuje akademickie polemiki pisane z katolickiego punktu widzenia. Przedstawiona analiza opiera się na artykułach i pracach następujących uczonych: Szczepan Szydelski, Józef Archutowski and Józef Teodorowicz.
The article concerns Tadeusz Zieliński’s Hellenism and Judaism – 3rd part of the series “Religions of the Ancient World” – published in Polish in 1927. In his work Zieliński compares antique Judaism with Hellenism. The conclusion of this comparison turns to be negative in the case of Judaism and supports Zielinski’s thesis, expressed in his various works, about psychological continuity between religion of ancientGreece and Christianity. The thesis was met with a negative reaction from the Christian and Jewish circles. The article presents the academic polemics written from the point of view of the Catholic Church. The analysis was made in reference to the articles and books of the following scholars: Szczepan Szydelski, Józef Archutowski and Józef Teodorowicz.
Ostatnia aktualizacja: 15.07.2015, godz. 23:55 - Maciej Münnich
