Książka: Epistemologia

Kolejny, czwarty już tom z serii „Dydaktyka filozofii” ukazał się jako rozbudowany owoc spotkania Sekcji Filozoficznej Wykładowców Uczelni Katolickich w Polsce, działającej pod egidą Konferencji Episkopatu Polski, które odbyło się 14 marca 2013 roku. Zaprezentowano wówczas tematykę stanowiącą istotny element obecny w niniejszej publikacji, jaką jest relacja poznania do głównych dziedzin kultury.

 

Jak w każdym z opublikowanych tomów w ramach serii „Dydaktyka filozofii”, także obecny przewodnik ma harmonijnie łączyć prezentację ujęć tradycyjnych z najbardziej aktualną tematyką, rozbudowując jednak tę ostatnią, jako trudniej dostępną, m.in. ze względu na często hermetyczny język stymulowany przynależnością do niekompatybilnych szkół filozoficznych. Starano się zapewnić ukazanie całego bogactwa tematycznego i koncepcyjnego zagadnień należących wprost do epistemologii lub z nią związanych, ale także ich uwikłanie kulturowo-społeczne, zwłaszcza światopoglądowe. Dbano, by ukazać analizowane zjawiska w najbardziej trwałym kontekście jakim jest aspekt historyczny. Starano się też łączyć ekspozycję tematyczną epistemologii z praktyką dydaktyczną.

 

Struktura niniejszej książki w zasadzie powtarza schemat charakterystyczny dla wszystkich tomów serii „Dydaktyka filozofii”. Rozpoczynają je rozważania prezentujące status metodologiczny epistemologii i jej dzieje. W drugim przypadku wyakcentowano kierunki rozwoju epistemologii współczesnej, ale też ukazano ich historycznofilozoficzny rodowód. Prezentując status współczesnej epistemologii przedstawiono także jej ideowy rodowód (naturalizm), a także ścisły związek z innymi naukami reflektującymi naturę poznania, od metafizyki poznania, przez logikę i filozofię nauki, po psychologię i kognitywistykę.

 

Prezentując główne problemy epistemologii zaprezentowano nie tylko podstawowe typy wiedzy ludzkiej, jak też czynności i władze poznawcze, które we współczesnej epistemologii jawią się jako procesy i mechanizmy poznawcze. W kontekście pytania o źródła i zakres poznania przedstawiono fundamentalne opcje epistemologiczne: empiryzm i aprioryzm, racjonalizm i irracjonalizm. Wątek ten uzupełniono o współczesne koncepcje uzasadnienia przekonań. Do centralnych zagadnień każdej poważnej epistemologii należy niewątpliwie problem prawdy oraz dyskusja ze sceptycyzmem, które współcześnie uwikłane są w presję postaw antyfundamentalistycznych, tyleż zróżnicowanych, co wpływowych. Równie trwałym odniesieniem centralnych opcji epistemologicznych jest zagadnienie metafizycznych ich konsekwencji, dbając, by nie tylko zaprezentować ich formy tradycyjne, jak realizm i idealizm, ale także wpływowy współcześnie antyrealizm.

 

Istotną opcją niniejszego tomu jest szukanie odniesień światopoglądowych w dzisiejszym dyskursie epistemologicznym, uwikłanym często w kontekst naturalistyczny. Skłoniło to do podjęcia analizy epistemologicznych uwarunkowań współczesnej filozofii Boga i filozofii religii, zwłaszcza że – wydaje się – ujawniają się wcale efektywnie próby przezwyciężania tych kontrowersyjnych postaw. Wobec rosnącej roli nauki nie tylko w sferze gospodarczej (technologie), ale także społecznej (np. ingerencje w ludzką naturę), wydało się niezbędne zaprezentowanie aksjologicznych odniesień poznania w formie etyki nauki. Tom wieńczy prezentacja integralnie pojętej epistemologii w dydaktyce szkoły wyższej, zwłaszcza w ośrodkach ideowo związanych z kulturą katolicką.

 

 

Spis treści

 

Przedmowa

 

Status metodologiczny i dzieje epistemologii

 

Renata Ziemińska (US), Historia epistemologii

Stanisław Judycki (UG), Epistemologia współczesna w kontekście historycznym

Józef Dębowski (UWM), Status metodologiczny epistemologii

Andrzej Maryniarczyk SDB (KUL), Problem metody poznania realistycznego: abstrakcja czy separacja?

Marcin Tkaczyk OFMConv (KUL), Epistemologia w kontekście logiki i filozofii nauki

Arkadiusz Gut (KUL), Monika Chylińska (KUL), Epistemologia i psychologia

Józef Bremer SJ (Ignatianum), Epistemologia naturalistyczna. Między filozofią a kognitywistyką

 

Główne problemy epistemologii

 

Monika Walczak (KUL), Natura wiedzy. Charakterystyka z odniesieniem do epistemologii anglosaskiej

Robert Poczobut (UwB), Czynności i władze poznawcze. Dwa ujęcia – klasyczne i kognitywistyczne

Ryszard Kleszcz (UŁ), Empiryzm i aprioryzm, racjonalizm i irracjonalizm

Andrzej Nowakowski (UMCS), Współczesne koncepcje uzasadnienia przekonań

Ks. Roman Rożdżeński (UPJPII), Problem prawdy

Renata Ziemińska (US), Sceptycyzm

Damian Leszczyński (UWr), Współczesny antyfundamentalizm i jego trudności

Józef Dębowski (UWM), Metafizyczne odniesienia epistemologii – realizm a idealizm

Zygmunt Hajduk SDS (KUL), Aksjologiczny wymiar poznania (etyka nauki)

Ewa Odoj (KUL), Spory epistemologiczne we współczesnej filozofii religii

Ks. Miłosz Hołda (KUL), Epistemologia a argumentacja za istnieniem Boga

 

Rola poznania w kulturze

 

Paweł Kawalec (KUL), Poznanie w nauce

Ks. Jan Krokos (UKSW), Poznanie moralne a poznanie etyczne

Henryk Kiereś (KUL), Problem poznania w teorii sztuki

Ks. Piotr Moskal (KUL), Poznanie w religii

 

Z dydaktyki epistemologii

 

Antoni B. Stępień (KUL), Jak uprawiać i jak nauczać teorii poznania jako nauki filozoficznej?

Ks. Roman Rożdżeński (UPJPII), Aneks dotyczący problemu istoty poznania

Jacek Wojtysiak (KUL), Mój wykład z teorii poznania

 

Indeks osobowy (oprac. A. Starościc)

 

 

 

---

Epistemologia. Red. ks. Stanisław Janeczek, Anna Starościc. Wydawnictwo KUL. Lublin 2015 [Seria: Dydaktyka filozofii t. 4], ss. 565 (ISBN 978-83-7702-999-2)