Książka: Logika. Cz. I: Natura logiki; Cz. II: Kultura logiczna

 

Niniejsza monografia, wzorem wcześniejszych tomów serii „Dydaktyka Filozofii”, jest próbą ujęcia natury i podstawowych zagadnień logiki w całym bogactwie odniesień filozoficznych i światopoglądowych tej dyscypliny. Jest więc próbą zrozumienia logiki i jej roli w kulturze filozoficznej, teologicznej, intelektualnej. Prezentowany tom ma być pomocą w zrozumieniu natury logiki, jej miejsca wśród nauk oraz jej odniesień filozoficznych i w zakresie niektórych elementów kultury naukowej, w pewnej mierze światopoglądowych. Książka jest podzielona na dwie części omawiające kolejno „Naturę logiki” oraz „Kulturę logiczną”.

 

W części pierwszej omówiono w rozdziale I „Przeszłość i współczesność logiki”, zaś w drugim „Filozoficzne interpretacje i problemy logiki”.

 

Rozdział I tej części składa się z dwóch autorskich ujęć dziejów logiki powszechnej Jana Woleńskiego oraz dziejów logiki polskiej Jacka Juliusza Jadackiego. Poświęcenie osobnego i obszernego studium logice polskiej jest usprawiedliwione tym, że problematyka nieproporcjonalnie dużego wkładu polskiej szkoły logicznej do logiki światowej nie została jeszcze całościowo opracowana, chociaż jest powszechnie uznana do tego stopnia, że „logika polska” jest w logice jedynym terminem technicznym o relatywizacji narodowościowej. Takie podejście wydało się nam stosowne w stulecie odzyskania niepodległości przez naszą Ojczyznę. Ten wzgląd – jak ufamy – tłumaczy także zamieszczenie kilku cennych przedruków logików, którzy byli związani ze środowiskiem KUL, w bieżącym roku obchodzącym również swe stulecie.

 

Rozdział II jest poświęcony filozoficznym zagadnieniom powstającym w ramach samej logiki. Nie licząc samego powstania logiki matematycznej na przełomie stuleci, dwie najbardziej charakterystyczne cechy dwudziestowiecznej logiki to (a) eksplozja i imponujący rozwój zaawansowanych badań metalogicznych, zapoczątkowany odkryciem twierdzeń limitacyjnych, oraz (b) oszałamiająca wielość systemów logiki, rodząca pytanie o wybór logiki obowiązującej. Joanna Golińska-Pilarek omawia pierwsze z tych doniosłych zagadnień, a Bożena Czernecka-Rej i Stanisław Kiczuk drugie. Z tym drugim zagadnieniem pośrednio wiąże się też praca Korduli Świętorzeckiej o normatywnym charakterze logiki. Kolejne prace poruszają zagadnienia bardziej szczegółowe. Prace Anny Pietrygi i Ludwika Borkowskiego dotyczą problemu wartości logicznych i wielowartościowości, a pośrednio stosunku logik wielowartościowych do logiki klasycznej. Praca ks. Stanisława Kamińskiego
dotyczy zagadnienia konieczności i możliwości, a pośrednio filozoficznych podstaw logiki modalnej, praca Jerzego Kalinowskiego logiki norm (czyli logiki deontycznej), a artykuł Marka Lechniaka logiki przekonań (logiki epistemicznej). Logiki wielowartościowe, modalne, deontyczne i epistemiczne stanowią obszary największej aktywności badawczej współczesnych logików. Nie publikujemy tutaj wszakże wstępów do tych działów logiki, ale omówienie fundamentalnych dla nich kwestii filozoficznych. Dwie ostatnie prace w tej części, ks. Zbigniewa Wolaka i Ryszarda Kleszcza, dotyczą roli logiki w badaniach rozumowań innych niż dedukcyjne.

 

Część druga omawia kolejno następujące zagadnienia: „Logika a inne typy wiedzy”, Logika i język” oraz przedstawia „Refleksje dydaktyka”.

 

W rozdziale I pomieszczono prace określające relacje logiki do innych nauk. Chociaż logika jest uznawana za uniwersalną naukę pomocniczą, z niektórymi naukami łączą ją szczególnie ciekawe relacje.

 

Tradycyjnie za szczególnie bliskie uznawane są związki logiki z filozofią, matematyką, naukami prawnymi, pedagogiką i naukami o języku. Logika od zawsze jest integralną częścią filozofii, dlatego w pracach Andrzeja Maryniarczyka SDB, Tomasza Bigaja i ks. Jana Krokosa szczegółowo i wielostronnie naświetlono jej relacje z metafizyką (ontologią) i epistemologią (zaprezentowany tutaj obraz należy dopełnić artykułem Marcina Tkaczyka OFMConv. Epistemologia w kontekście logiki i filozofii nauki zamieszczonym we wcześniejszym tomie Epistemologia serii „Dydaktyka Filozofii”). Niepodważalny przełom w logice na przełomie XIX i XX wieku był pilotowany przez postęp i kryzys w matematyce. Odtąd związki logiki z matematyką stały się równie silne jak te, które łączą ją z filozofią, a niektórzy autorzy wręcz zaliczają logikę do głównych działów matematyki, nieraz nazywając ją podstawami matematyki. Relacjom łączącym logikę z matematyką i filozofią matematyki poświęcona jest praca Romana Murawskiego. Logika tradycyjnie jest też mocno wiązana z tymi profesjami, w których istotną rolę odgrywa sztuka argumentacji, chociaż zasięg i natura tych relacji są dyskutowane. Chodzi o nauki prawne i pedagogikę. Uzasadnianie i analiza zastanych uzasadnień stanowią rdzeń pracy prawnika. O roli logiki w kształceniu zawodowych umiejętności prawników pisze Sławomir Lewandowski. Również w kształceniu pedagogów przyznawano dawniej logice istotne miejsce, ponieważ wymagano, by nauczyciel umiał wychwycić, wskazać, nazwać, opisać błędy logiczne popełniane przez ucznia oraz przekonać, że są one rzeczywiście błędami. Nie przewidziano jednak osobnego rozdziału na ten temat, ponieważ na styku z pedagogiką nie rodziły się nigdy szczególne problemy metateoretyczne, ale raczej problemy praktyczne. Problemem jest ewentualnie to, czy współcześni nauczyciele są przygotowani do wykonywania swojego zawodu w aspekcie kultury logicznej, czy nie. To wszakże nie stanowi przedmiotu niniejszej książki. Nie zaplanowano tutaj również artykułu o relacji logiki do nauk o języku, ponieważ problemom leżącym na styku logiki i językoznawstwa poświęcono całą odrębną część niniejszego tomu. 

 

W ostatnich dekadach wyraźnie wzmacnia się związek logiki z niektórymi innymi naukami, przede wszystkim z informatyką, badaniami nad sztuczną inteligencją oraz związanymi z tym naukami inżynieryjnymi. Tę nową problematykę omawiają Piotr Kulicki i Rafał Trójczak. Chociaż już dawniej pojawiały się prace na styku logiki i psychologii, zwłaszcza psychologii poznania, a w okresie nowożytnym zagadnienia psychologiczne były włączane do logiki, a niekiedy nawet w niej dominowały, dopiero współczesny rozwój nauk kognitywnych doprowadził do systematycznego opracowania styku logiki z szeroko pojmowanymi naukami kognitywnymi. Ta dziedzina jest omawiana w pracy Kazimierza Trzęsickiego. Relacjom logiki z dwudziestowieczną fizyką poświęcony jest tekst Marcina Tkaczyka. Te relacje, dawniej prawie nieistniejące, jeśli nie liczyć prac z filozofii nauki, ożywiły się w rezultacie głębokich przemian, do których doszło w fizyce w XX wieku.

 

Rozdział II zawiera prace, w których omawiane są logiczne problemy języka, zwłaszcza języka naturalnego. Joanna Odrowąż-Sypniewska przedstawia współczesny wykład podstawowych zagadnień semiotyki, ks. Robert Kublikowski teorię definicji, a Krzysztof Szymanek i Piotr Łukowski paradoksy i błędy logiczne typowe dla argumentacji prowadzonej w języku naturalnym, zwłaszcza w wiedzy potocznej i codziennych okolicznościach życia społecznego.

 

Rozdział III jest bezpośrednio poświęcony dydaktyce logiki. Nie zamieszczono żadnej dyskusji na temat tego, czy nauczać logiki. To, zdaniem redaktorów, nie jest przedmiot poważnej i odpowiedzialnej dyskusji. Mowa jest tylko o tym, jak nauczać. Pewne uwagi na ten temat przewijają się we wcześniejszych częściach (np. jak nauczać prawników). Tutaj Krzysztof Wieczorek omawia pilne zagadnienie usługowego kursu logiki, Jerzy Pogonowski zakresu i sposobu nauczania logiki formalnej, a Józef Bremer SJ miejsce logiki Arystotelesa we współczesnej dydaktyce. Zwieńczeniem tej części jest krótki skrypt usługowego kursu logiki, autorstwa Marcina Czakona, Anny Marii Karczewskiej i Marcina Tkaczyka, przystosowany do rozmiarów tego kursu w polskich seminariach duchownych.

Tom jest dopełniony małym słowniczkiem terminów logicznych, które występują w tekście.

 

* Logika. Cz. I: Natura logiki

 

 

Spis treści

 

Przedmowa

 

Przeszłość i współczesność logiki

 

Jan Woleński (WSIZ, Rzeszów), Historia logiki

Jacek J. Jadacki (UW), Dzieje logiki polskiej

 

Filozoficzne interpretacje i problemy logiki

 

Joanna Golińska-Pilarek (UW), Metalogika i jej implikacje filozoficzne
Bożena Czernecka-Rej (KUL), Pluralizm logiczny
Kordula Świętorzecka (UKSW), O tzw. problemie normatywnego charakteru logiki
Stanisław Kiczuk (KUL), Zagadnienie obowiązywalności klasycznego rachunku zdań
Anna Pietryga (UO), Wartości logiczne
Ludwik Borkowski (KUL), Kilka uwag o zasadzie dwuwartościowości i logikach wielowartościowych
Ks. Stanisław Kamiński (KUL), Możliwość prawd koniecznych
Jerzy Kalinowski (KUL), Geneza systemu logiki norm (tłum. ks. Bartłomiej Krzos)
Marek Lechniak (KUL), Teoria przekonań
Ks. Zbigniew Wolak (UPJPII), Logika a wnioskowanie zawodne
Ryszard Kleszcz (UŁ), Logika a krytyczne myślenie

 

Indeks osobowy

 

 

** Logika. Cz. II: Kultura logiczna

 

 

Spis treści

 

Miejsce logiki wśród nauk

 

Andrzej Maryniarczyk SDB (KUL), Trudne związki logiki z metafizyką
Ks. Jan Krokos (UKSW), Logika a ontologia w perspektywie epistemologii
Tomasz Bigaj (UW), Logika a ontologia
Roman Murawski (UAM), Logika a matematyka i filozofia matematyki
Piotr Kulicki (KUL), Rafał Trójczak (KUL), Logika w informatyce i inżynierii wiedzy
Marcin Tkaczyk OFMConv. (KUL), Między logiką a przyrodoznawstwem
Kazimierz Trzęsicki (PWSZ w Suwałkach), Logika a nauki kognitywne
Sławomir Lewandowski (UW), Logika a podstawy nauk prawnych

 

Logika i język

 

Joanna Odrowąż-Sypniewska (UW), Semiotyka logiczna
Ks. Robert Kublikowski (KUL), Definicje w logice nieformalnej
Krzysztof Szymanek (UŚ), Błąd logiczny, paradoks
Piotr Łukowski (UŁ), Logika w życiu codziennym

 

Refleksje dydaktyka

 

Jerzy Pogonowski (UAM), Jak nauczać logiki formalnej?
Krzysztof A. Wieczorek (UŚ), Cele i metodyka usługowego kursu logiki
Józef Bremer SJ (Akademia Ignatianum), Aktualność logiki Arystotelesa
Marcin Czakon (KUL), Anna Maria Karczewska (KUL), Marcin Tkaczyk OFMConv. (KUL), Kurs logiki

 

Słowniczek wybranych pojęć logicznych (oprac. ks. Ł. Polkowski)

 

Indeks osobowy

 

 

---

 Logika. Cz. I: Natura logiki, red. S. Janeczek, M. Tkaczyk, A. Starościc [Seria: Dydaktyka Filozofii, t. 8, red. S. Janeczek], Lublin: Wydawnictwo KUL 2018, ISBN 978-83-8061-597-7, ss. 398.

 

 Logika. Cz. II: Kultura logiczna, red. S. Janeczek, M. Tkaczyk, A. Starościc [Seria: Dydaktyka Filozofii, t. 8, red. S. Janeczek], Lublin: Wydawnictwo KUL 2018, ISBN 978-83-8061-598-4, ss. 387.