Istota postu w świetle Biblii

Przed Wielkanocą – czasem zwycięstwa Zmartwychwstałego Chrystusa nad śmiercią - jesteśmy zachęceni, aby w okresie Wielkiego Postu jak najlepiej przygotować się do przeżywania tajemnicy paschalnej. Pomaga nam w tym praktyka postu, która ma swoje głębokie korzenie w tradycji biblijnej.

W tekstach Starego i Nowego Testamentu „post” stanowi jedną z praktyk pokutnych, która polega na powstrzymaniu się od jedzenia, picia, snu, współżycia płciowego w określonym czasie z motywów religijnych. W ujęciu biblijnym post nie polega na zastosowaniu specjalnej diety odchudzającej i na wrogiej postawie wobec ciała poprzez głodzenie go, lecz służy wzrostowi duchowemu. Poszcząc, pokornie rezygnujemy z jakiejś cielesnej przyjemności, aby w ten sposób uwielbić Boga, wyostrzyć swój wzrok duchowy i odkrywać głębszy wymiar naszego życia wewnętrznego.

Tekst hebrajski na określenie postu w Starym Testamencie używa dwóch terminów: „anah” (uniżyć się, upokorzyć) oraz „tsuwum” (powstrzymać się od przyjmowania pokarmu). Etymologia tych terminów oddaje naturę postu. Teksty biblijne podkreślają, że praktyka postu wyraża zależność człowieka od Boga. Pismo Święte ukazuje głęboki sens postu oraz podaje motywy i reguły jego praktykowania. W świetle Biblii post wyraża pokorę człowieka wobec Boga. Według księgo Kapłańskiej 16,29-31 pościć to znaczy „upokorzyć swoją duszę”. Post wyraża zaufanie, nadzieję i miłość człowieka do swego Stwórcy i Zbawcy. W Starym Testamencie występują różne motywy postu:

- Przed podjęciem trudnego zadania lub ważnej decyzji - np. Estera przed pójściem do króla w celu ratowania swego narodu prosi swego opiekuna Mardocheusza o post w tej intencji: „Idź, zgromadź wszystkich Żydów, którzy znajdują się w Suzie. Pośćcie za mnie, nie jedząc i nie pijąc trzy dni, nocą i dniem. Ja też i dziewczęta moje będziemy pościły podobnie. Potem pójdę do króla, choć to niezgodne z prawem, a jeśli zginę, to zginę” (Est 4,16).

- W celu uproszenia przebaczenia grzechów – np. post króla Achaba: „Naprawdę, nie było nikogo, kto by tak, jak Achab, zaprzedał się, aby czynić to, co jest złe w oczach Pana. Albowiem do tego skłoniła go żona jego Izebel. Bardzo haniebnie postępował, służąc bożkom; zupełnie tak, jak to czynili Amoryci, których Pan wydziedziczył na rzecz Izraelitów. Kiedy Achab usłyszał te słowa, rozdarł szaty i włożył wór na ciało oraz pościł. Kładł się też spać w worze i chodził pokornie” (1 Krl 21,25-27).

- W celu uproszenie uzdrowienia - np. post króla Dawida w chorobie swojego syna: „Dawid błagał Boga za chłopcem i zachowywał surowy post, a wróciwszy do siebie, całą noc leżał na ziemi” (2 Sm 12,16).

- W celu wyrażenia żałoby po zmarłym - np. Judyta po utracie swojego męża: „Na dachu swego domu postawiła sobie namiot, nałożyła wór na biodra i nosiła na sobie swoje wdowie szaty. Pościła przez wszystkie dni swojego wdowieństwa, oprócz wigilii przed szabatami i samych szabatów, przededni nowiu i podczas nowiu oraz oprócz uroczystości i radosnych świąt domu izraelskiego” (Jud 8,5-6).

- W celu oddalenia klęski - np. naród w niewoli babilońskiej: „Przeto i teraz jeszcze - wyrocznia Pana: Nawróćcie się do Mnie całym swym sercem, przez post i płacz, i lament». Rozdzierajcie jednak serca wasze, a nie szaty! Nawróćcie się do Pana Boga waszego! On bowiem jest łaskawy, miłosierny, nieskory do gniewu i wielki w łaskawości, a lituje się na widok niedoli (Joel 2,12-13).

Autorzy biblijni podkreślają fakt, że post służy przygotowaniu na spotkanie z Bogiem. Np. 40 dniowy post Mojżesza (Wj 34,28) lub Eliasza (1 Krl 19,8). Dzięki praktyce postu człowiek może w pełni otworzyć się na działanie Boga. Przykładem postaci starotestamentalnej praktykującej post może być także Daniel, który wraz ze swymi przyjaciółmi został uprowadzony do niewoli babilońskiej. Kiedy znalazł się w szkole przygotowującej go do służby państwowej, wówczas zamiast wina i potraw mięsnych proponowanych przez króla babilońskiego - Daniel wybierał wodę i warzywa (Dn 1,8-16). Powszechnie praktykę postu w Starym Testamencie (także we współczesnym judaizmie) stosuje się wraz z obchodem Dnia Pojednania (Jom Kippur). W tym dniu nie wykonuje się żadnej pracy, nie spożywa się pokarmów i nie pije napojów, a czas spędza się na modlitwie.

Praktyki pokutne opisywane w Biblii mogły mieć charakter powierzchowny i sformalizowany. Takiej postawie przeciwstawiają się stanowczo prorocy Starego Testamentu akcentując, że post nie może ograniczać się tylko do litery prawa i być czymś zewnętrznym, lecz powinien dotykać ludzkiego serca. Bardzo dobitnie poucza o tym prorok Izajasz: „Szukają Mnie dzień za dniem, pragną poznać moje drogi, jak naród, który kocha sprawiedliwość i nie opuszcza Prawa swego Boga. Proszą Mnie o sprawiedliwe prawa, pragną bliskości Boga: «Czemu pościliśmy, a Ty nie wejrzałeś? Umartwialiśmy siebie, a Tyś tego nie uznał?». Otóż w dzień waszego postu wy znajdujecie sobie zajęcie i uciskacie wszystkich waszych robotników. Otóż pościcie wśród waśni i sporów, i wśród bicia niegodziwą pięścią. Nie pośćcie tak, jak dziś czynicie, żeby się rozlegał zgiełk wasz na wysokości. Czyż to jest post, jaki Ja uznaję, dzień, w którym się człowiek umartwia? Czy zwieszanie głowy jak sitowie i użycie woru z popiołem za posłanie - czyż to nazwiesz postem i dniem miłym Panu? Czyż nie jest raczej ten post, który wybieram: rozerwać kajdany zła, rozwiązać więzy niewoli, wypuścić wolno uciśnionych i wszelkie jarzmo połamać; dzielić swój chleb z głodnym, wprowadzić w dom biednych tułaczy, nagiego, którego ujrzysz, przyodziać i nie odwrócić się od współziomków. Wtedy twoje światło wzejdzie jak zorza i szybko rozkwitnie twe zdrowie. Sprawiedliwość twoja poprzedzać cię będzie, chwała Pańska iść będzie za tobą” (Iz 58,2-8).

W Nowym Testamencie Jezus akcentuje potrzebę postu wskazując, że obok modlitwy i jałmużny jest to istotny akt religijny. Przed rozpoczęciem swojej działalności Jezus na wzór Mojżesza i Eliasza pościł przez 40 dni (Mt 4,2; Łk 4,2). Post charakteryzował także życie Jana Chrzciciela, prekursora Jezusa, który swym przykładem pobudzał ludzi do sprawiedliwego życia, a słowem przygotowywał na przyjście Mesjasza. Choć Jan Chrzciciel pochodził z rodu kapłańskiego, to jednak wybrał drogę ascezy i skromnego życia na pustyni.

Jezus, podczas swojej ziemskiej działalności krytykował praktyki postne faryzeuszy wynikające z formalizmu i motywów czysto ludzkich: „Kiedy pościcie, nie bądźcie posępni jak obłudnicy. Przybierają oni wygląd ponury, aby pokazać ludziom, że poszczą. Zaprawdę, powiadam wam: już odebrali swoją nagrodę” (Mt 6,16). Na wzór proroków Starego Testamentu Jezus wzywał do tego, aby praktyce postu towarzyszyła wewnętrzna intencja i chęć tworzenia duchowej wspólnoty z Bogiem: „Ty zaś, gdy pościsz, namaść sobie głowę i umyj twarz, aby nie ludziom pokazać, że pościsz, ale Ojcu twemu, który jest w ukryciu. A Ojciec twój, który widzi w ukryciu, odda tobie” (Mt 6,17-18). Jezus wskazywał na praktykę postu, która obok modlitwy mogła stanowić skuteczny środek do wypędzenia złych duchów (Mk 9,29). W nauczaniu Jezusa post jest wyrazem całkowitego zaufania Bogu, które otwiera ludzkie serce na Bożą rzeczywistość i pozwala budować „człowieka wewnętrznego”. Post dla uczniów Jezusa nie ogranicza się tylko do powstrzymania od jedzenia i picia, ale do autentycznego otwierania się na Boga i na drugiego człowieka. Post praktykowany przez uczniów Jezusa po Jego odejściu staje się znakiem nadziei i oczekiwaniem na przyjście Pana. Jezus pouczał poszczących faryzeuszy i uczniów Jana Chrzcicela: „Czy goście weselni mogą pościć, dopóki pan młody jest z nimi? Nie mogą pościć, jak długo pana młodego mają u siebie. Lecz przyjdzie czas, kiedy zabiorą im pana młodego, a wtedy, w ów dzień, będą pościć” (Mk 2,19). Jako przykład właściwego praktykowania postu Ewamgelista Łukasz wskazuje prorokinię Annę, która mimo sędziwego wieku łączy post z modlitwą w świątyni jerozolimskiej: „Była tam również prorokini Anna, córka Fanuela z pokolenia Asera, bardzo podeszła w latach. Od swego panieństwa siedem lat żyła z mężem i pozostała wdową. Liczyła już osiemdziesiąty czwarty rok życia. Nie rozstawała się ze świątynią, służąc Bogu w postach i modlitwach dniem i nocą.  Przyszedłszy w tej właśnie chwili, sławiła Boga i mówiła o Nim wszystkim, którzy oczekiwali wyzwolenia Jerozolimy” (Łk 2,36-38)

Jak wskazują Listy Pawłowe i Dzieje Apostolskie praktyka postu była kontynuowana w pierwotnym Kościele (2 Kor 6,5; 11,27; Dz 13,3; 14,23). Post symbolizuje postawę oczekiwania na ponowne przyjście Pana i duchowego otwarcia na Boga. Post stanowi także dziś istotną formę pobożności. Dzięki tej praktyce pokutnej człowiek może odkrywać swą zależność od Boga i w postawie pokory szukać w Bogu źródła prawdziwego szczęścia. Praktykowanie postu rozwija cnotę wstrzemięźliwości oraz wzbudza w sercu człowieka zaufanie wobec Bożych zamysłów. Człowiek konsekwentnie i regularnie poszczący wskazuje na priorytet wartości duchowych nad potrzebami cielesnymi. Zupełne zlekceważenie ascezy i postu w życiu niektórych współczesnych osób jest znakiem zagubienia wiary oraz obojętności wobec Boga. W świetle Bożego Słowa widać wyraźnie, że w edukacji dzieci i młodzieży oraz w kształtowaniu życia duchowego wśród osób dorosłych trzeba zwracać szczególną uwagę na post, który praktykowany we właściwym nastawieniu wewnętrznym staje się znakiem zaufania, nadziei i miłości wobec Boga oraz poszanowania godności drugiego człowieka.